تاثیر کتاب‌های ترسناک بر ذهن نوجوانان
اگر فرزندم کتاب ترسناک بخواند روی روح و ذهن اش تاثیر منفی میگذارد؟ ، نوجوان ۱۳ ساله ام کتاب ترسناک خوانده و مدت هاست که کابوس می‌بیند نگران او هستم باید چه واکنشی بدهم؟پسرم مدتی است به خریدن و مطالعه کتاب با محتوای وحشت روی آورده، از تغییر علاقه او نگرانم، این ۳ گزاره جزو پرسش‌هایی است که اگر هر خانواده‌ای فرزند نوجوانی داشته باشد به نوعی ممکن است ذهنش را درگیر کند.
نوجوانان شیفته تجربه‌ی هیجان، ترس و انجام کار‌های خارق العاده هستند که برای برطرف کردن این نیاز، به تخیل کردن و خواندن کتاب با ژانر ترسناک روی می‌آورند، تخیل راه آسان و کم خطری است که می‌توان نوجوانان را برای پرورش و ایجاد هیجان مثبت به سمت آن سوق داد.
یکی از دلایلی که احتمالا نوجوانان در جواب به این سئوال که چرا کتاب ترسناک می‌خوانند این خواهد بود که خود را در مقابل ترس قرار دهند و فرد شجاع تری باشند، اما محتوای کتاب‌هایی که آنها می‌خوانند خانواده‌ها را در رابطه با تاثیر بر زندگی آنها نگران خواهد کرد.
در خصوص این مسئله با منصوره مصطفی زاده کارشناس کتاب حوزه کودک گفتگو کرده ایم.
چرا کودکان به ژانر وحشت و کتاب‌های ترسناک علاقه دارند؟
نوجوان را ما ۱۲ تا ۱۶ سال درنظر می‌گیریم، اما خیلی وقت‌ها گروهی که به ژانر وحشت علاقه دارند رده‌ی سنی هستند که در ادبیات انگلیسی به آن YOUNG ADULT می‌گویند یعنی افرادی با حدود سنی ۱۶ تا ۱۸ سال که این رده‌ی سنی که در ابتدای جوانی محسوب می‌شود.
همچنین رده‌ی سنی ۱۲ تا ۱۸ سال علاقمند به ژانر وحشت هستند. خردسال و کودک دبستانی را نخواهیم دید که به ژانر وحشت علاقمند باشد، چون بچه‌های رده سنی خردسال و اوایل کودکی علاقمند به امنیت و آرامش هستند و به همان نسبت بچه‌های نوجوان هیجان را دوست دارند، می‌خواهند خط قرمز‌ها را بشکنند و از محدودیت‌ها و چهارچوب‌هایی که برایشان درنظر گرفته شده عبور کنند و ژانر وحشت یکی از آن ژانر‌هایی است که این فضای توام با هیجان را برایشان فراهم می‌کند. همچنین کتاب‌های ژانر وحشت این اختیار را به نوجوان می دهد بدون اینکه عملا کاری پرهراس و وحشتناک را انجام دهد، حس آن را تجربه کند که در نظر او بسیار جذاب است.
اثرات منفی خواندن چنین کتابی در کودکان و نوجوانان چیست؟
به عنوان یک مروج و پیشنهاد دهنده‌ی کتاب هیچ وقت کتاب ژانر وحشت را به نوجوانی پیشنهاد نمی‌کنم، اساسا حس ترس به عنوان یکی از حس‌هایی که موجب جذابیت محتوا‌های مختلف مثل فیلم و کتاب می‌شود، حسی نخواهد بود که فرد بخواهد کودک و یا نوجوانی را به آن دعوت کند، ما نمی‌دانیم که هر ترس بر روی کودکان و نوجوانان چه اثری میگذارد، هنگام بلند خوانی کتاب برای جمعی از کودکان نباید انتخاب ما کتاب ترسناک باشد، زیرا اطلاعی از سابقه ی وحشت کودکانی که در جمع حضور دارند نداریم.
کتاب ژانر وحشت را به یک نوجوان پیشنهاد نمی‌کنم، اما در صورت داشتن علاقه به چنین ژانری او را هم منع نمی‌کنم، اصولا نوجوان‌ها از منع شدن به شدت بیزار هستند، به سبب قرار داشتن در رده‌ی سنی خاص احساس می‌کنند که خودشان باید تصمیم گیرنده‌ی زندگیشان باشند. بنابراین از اینکه کسی در تصمیم هایشان دخالت کند حس خوبی نخواهند داشت، پس اگر نوجوانی به ژانر وحشت علاقه‌مند باشد تا جای ممکن نباید در انتخابش دخالت کرد و در مرحله‌ای که متوجه شویم محتوای کتاب اثر منفی بر روی خواننده گذاشته باید واکنش نشان داد.
اثر منفی همان وحشت‌هایی است که بچه از خود بروز دهد، متاسفانه این موارد زیاد دیده می‌شود، برای بچه‌هایی که کتاب ترسناک می‌خوانند دیدن کابوس طبیعی است، اما اگر این روند ادامه دار شود و محتوای کتاب مدت طولانی بچه را درگیر کند و موجب شود از چیز‌هایی که قبلا نمی‌ترسیده در عالم واقع هم بترسد باید والدین دست به کار شوند.
باید حواسمان باشد که نوجوان تحت فشار بیش از حدِ توانِ تحملش قرار گرفته است، برای مثال بچه به واسطه کتاب ترسناکی که خوانده در یک موضوعی بیش از حد رفتار خطر ساز انجام دهد، یا زمان‌هایی وحشت زده می‌شود و در رفتار‌هایی ایست می‌کند. یک زمان‌هایی هم کتاب ژانر وحشت موجب شده تا کار‌هایی کند که درعالم واقع برایش ممکن است خطرناک باشد.
باید دقت کنیم که اگر فرزندی کتاب ژانر وحشت خواند و منجر به یک رفتار خطرناک در او شد، باز هم اینجا یک نقطه خطر برای والدین محسوب می‌شود و باید حواس هر یک از والدین به این موضوع باشد که فرزندنشان نباید خواندن کتاب ژانر وحشت را ادامه دهد، چون نمی‌تواند انتزاعی بودن و فانتزی بودن آن رمان را از فضای واقعی زندگی اش جدا کند.
ژانر وحشت دریچه‌ای برای تخیل را به فرد نشان می‌دهد تا بتواند حالتی را تصور و تجربه کند که در عالم واقع امکان تجربه کردن آن را ندارد، اینکه نوجوانی با عالم مرده‌ها و شیاطین در کتاب ژانر وحشت ارتباط برقرار می‌کند یا در گروه‌های مافیایی عضو می‌شود این‌ها در عالم واقع نمی‌تواند رخ دهد، اما این امکان با خواندن کتاب‌های ترسناک برای نوجوان فراهم می شود تا هیجان غیرواقعی را به شکل ضمنی تجربه کند و باعث می شود در فضایی قرار بگیرد که در شرایط عادی تجربه کردنش ممکن نیست.
بچه‌ها هیجان این گونه محتوا‌ها را دوست دارند و از خطر، ترس و هیجان لذت می‌برند، کودک و نوجوانان هر زمان که کتاب را می‌خوانند غرق آن می‌شوند و با کتاب زندگی می‌کنند. آنها مانند بزرگتر‌ها نیستند که در مقابل کتاب گارد داشته باشند بلکه دورتر می‌ایستند و تماشا می‌کنند، کتابی که بتواند برای نوجوان هیجان ایجاد و فضایی را فراهم کندکه بدون آسیب زدن به خود و انجام ندادن کار های هولناک در دنیای واقعی، یک ماجرا و هیجان فوق العاده‌ای را تجربه کند،اتفاق مثبتی است.
خواندن کتاب با محتوای ترسناک تا چه زمانی مثبت خواهد بود؟
تا زمانی که اثر منفی روی زندگی واقعی نگذاشته باشد. نوجوانان خواه یا ناخواه هیجان را دوست دارند و این مسئله که در تجربه سالمی مثل کتاب خواندن هیجان را تجربه کنند خیلی بهتر از این است که در دنیای واقعی و در فضای ناسالم و با دوستان خود به هیجان مخرب برسند، بنابراین مطالعه کتاب ژانر وحشت به عنوان یک سوپاپ اطمینان برای نوجوانان تجربه خوبی است.
چه نوع محتوایی از کتاب‌ها با استقبال کودکان و نوجوان رو به رو شده است؟
چند المان کلی برای جذب کودک با این محتوا وجود دارد که در دنیا ثابت است، طنز به عنوان اولین محتوایی خواهد بود که در جذب کودکان به کتاب و رسانه موثر است، طنز کلامی و تصویری در کتاب‌ها برای بچه‌ها بسیار جذاب است و کتاب‌های این ژانر از سوی کودکان با استقبال خوبی روبه شده است، همچنین بعد از ژانر یک کتاب، عوامل دیگری در جذب بچه‌ها موثر است. فرم جذاب حتما برای کودک جذابیت‌هایی دارد که تاثیرش را در کتاب‌های کمیکستریب می‌بینیم، یا کتاب‌هایی که تصاویر جذاب و شگفت انگیزی برای بچه‌ها دارند.
وحشت یا معما و شگفتی برای بچه‌ها جذابیت جدی دارد، اما ژانر وحشت برای همه‌ی بچه‌ها جذاب نیست، زیرا کتاب با محتوای ترسناک علاقمندی مقطعی نوجوانان است، معمولا نوجوانان در دوره‌ای یکساله این ژانر را دوست دارند و کتاب هایش را خریداری می‌کنند و بعد از این علاقه آنها به پایان می رسد و جزء علاقه مندی‌هایی است که همه گیر می‌شود.
این علاقمندی به ژانر وحشت یک دوره‌ای خیلی پررنگ خواهد بود و در یک مرحله‌ای به نقطه‌ای برمی گردد که از مد می‌افتد، به همین دلیل ژانر وحشت هیچ وقت ژانر جدی در ادبیات محسوب نشده و به عنوان یک موضوع حاشیه‌ای و موقت دیده شده است.
در مقابل ژانر وحشت ژانر فانتزی قرار دارد و نوجوان علاقمند به ژانر فانتزی به سبب ظرفیت این سبک این امکان را دارد که علاقه خود را تا بزرگسالی حفظ کند، بنابراین ژانر فانتزی نسبتا ژانر ثابت تری است، همچنین کتاب محتوای عاشقانه هم جزء مواردی است که نوجوانان نسبت به آن علاقه و واکنش نشان داده اند، اما به دلیل محدودیت‌های اخلاقی و شرعی که وجود دارد عاشقانه نوشتن برای نوجوان ظرافت‌های بسیار سخت و پیچیده‌ای دارد تا از یک طرف به دام جنسی شدن نیفتد و از نگاه دیگر در حد شریف و اخلاق مدار خود باقی بماند.
