یکی از مخرب‌ترین آسیب‌های خشکسالی گریبانگیر گیاهان

دکتر احمدرضا محرابیان در گفت وگو با صدای جامعه همزمان با « روز جشن گیاهان » (۱۸ ماه می‌) با اشاره به تاثیرات خشکسالی بر اقلیم اظهار کرد: خشکسالی بر همه مولفه‌های فیزیکی محیط زیست مانند زمین شناسی، خاک، هیدرولوژی و… ، مولفه‌های زیستی مثل موجودات زنده و چرخه‌های زیستی  و برهمکنش‌های عوامل زیستی و غیر زیستی موثر خواهد بود.

این گیاه‌شناس با بیان اینکه گیاهان بسته به گونه، ساختار ژنتیکی و فیزیولوژیک و نوع منطقه جغرافیایی تاب‌آوری متفاوتی را در برابر خشکسالی نشان می‌دهند، گفت: این وضعیت در نهایت حذف برخی از گونه ها را در پی خواهد داشت.

این دانشیار گروه اکولوژی گیاهی دانشگاه شهید بهشتی در ادامه به موضوع چرخه رویشی و تولید مثل گیاهان اشاره و اظهارکرد: آن‌ها در شرایط نامطلوب نمی‌توانند چرخه رویشی و زایشی خود را به پایان برسانند و در نهایت دچار ضعف فیزیولوژیک و اختلال در چرخه‌های زیستی می‌شوند.

محرابیان از دیگر تاثیرات خشکسالی بر گیاهان را کاهش مقاومت انواع گونه‌های گیاهی در مقابل تنش‌هایی محیط زیستس مانند آفات، دمای بالا، رقیبان زیستی و… اشاره کرد.

این  دانشیار گروه اکولوژی گیاهی دانشگاه شهید بهشتی همچنین با بیان اینکه «بردباری و سازگاری» گونه‌ها در مقابل تنش و محیطی متفاوت است، افزود: برخی گونه‌ها دامنه بردباری وسیعی دارند و می‌توانند شرایط و نوسانات شدید اقلیمی و خشکسالی را تحمل کنند بنابراین آسیب نمی‌بینند اما گونه‌های نادر، اندمیک و انحصاری ( بوم‌زاد یا گونه‌های مختص به یک منطقه جغرافیایی) بیشتر از سایر گونه‌ها حساس و آسیب‌پذیر هستند.

محرابیان در ادامه گونه‌های گیاهی آسیب‌پذیر را میراث‌های طبیعی باستانی دانست و گفت: این گیاهان حاوی ذخایر ژنتیکی با ارزشی هستند که در صورت کم‌توجهی، برای همیشه این مخلوقات با ارزش منحصر به فرد خداوندی را از دست خواهیم داد.

انقراض گونه‌های انحصاری،یکی از مخرب‌ترین آسیب‌های خشکسالی

وی تاکید کرد: از دست دادن این گیاهان یکی از بزرگترین آسیب‌های خشکسالی برای بشر است این در حالیست که بسیاری از گونه‌های انحصاری در دنیا در معرض خطر انقراض قرار دارند و یا منقرض شده‌اند.

این گیاه‌شناس «حضور گونه‌های مهاجم و فرصت طلب» را یکی دیگر از پیامدهای خشکسالی دانست و گفت: این گونه‌ها به عنوان گونه‌های فرصت طلب از شرایط نامساعد رخ داده استفاده می‌کنند و به‌تدریج با گونه‌های بومی جایگزین می شوند.

محرابیان افزود: بر هم خوردن تعادل بوم‌سازگان ناشی از خشکسالی تاثیر منفی بر زندگی بشر بوم سازگانخواهد گذاشت و اضافه کرد: خشکسالی بر ذخایر آبی و آبخوان ها تاثیر منفی می‌گذارد، سبب اختلال در کشاورزی می‌شود و مشکلات متعدد اقتصادی را به بشر تحمیل می‌کند و در نهایت امنیت غذایی بشر به علت کاهش کشاورزی و کمبود مواد غذایی در معرض خطر قرار می‌گیرد.

برای کاهش شدت تخریب پوشش گیاهی چه کنیم؟

این دانشیار گروه اکولوژی گیاهی دانشگاه شهید بهشتی به اقدامات انجام شده برای مدیریت تغییر اقلیم و خشکسالی با هدف کاهش شدت تخریب پوشش گیاهی اشاره کرد و گفت: در این روش چندین گام وجود دارد؛ نخست کاهش سایر فشارها و تنش‌های منفی بر محیط زیست است.  در این شرایط با انجام اقداماتی چون مدیریت بهره‌برداری از منابع طبیعی و جلوگیری از تخریب بوم سازگان‌ها از تحمیل شرایط شدیدتر جلوگیری کنیم تا فشار مضاعفی بر گیاهان تحمیل نشود سپس با اعمال رویکردهای سازگارمآبانه در مدیریت محیط زیست اقدامات حفاظت زیستگاه را اجرا کنیم.

وی محیط زیست را مبحثی فراسرزمینی و یکپارچه دانست و تصمیم‌گیری جامع، قاطع و هماهنگ همه کشورها در مدیریت محیط زیست و کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای را از شروط اساسی در این مدیریت عنوان کرد.

محرابیان با تاثیر آگاه سازی مردم بر حفاظت از طبیعت گفت: آگاهی مردم در زمینه اهمیت محیط زیست و ارزش‌های بسیار گسترده طبیعت سبب کمک خودجوش آنان به دولت‌ها و حمایت از طبیعت می‌شود.

 این دانشیار گروه اکولوژی گیاهی دانشگاه شهید بهشتی تشریح کارکردهای مهم و متنوع همه گونه‌های گیاهی به مردم را بر حفاظت از گونه‌های مختلف گیاهی موثر دانست و با بیان مثالی از مفهوم ارزش واقعی یک درخت از منظر اقتصاد بوم شناختی اظهارکرد: یک درخت در برای بسیاری از افراد فرضا ۱۰ متر مکعب چوب و معادل ۲۰ میلیون تومان خواهد بود. اگر با مستندات علمی تشریح شود که یک درخت در سال چقدر می‌تواند اکسیژن تولید کند،چه تعداد پرنده را در خود پناه دهد،چه میزان رطوبت هوا و سفره‌های آب زیر زمین را را در خود نگه دارد، با تبدیل همه این موارد به عدد و محاسبه رقم ارزش واقعی یک درخت، حفاظت از آن توجیه بسیار بالایی پیدا می کند.

اما و اگرهای بیابان‌زایی

این دانشیار گروه اکولوژی گیاهی دانشگاه شهید بهشتی به بیان تعریفی از مفهوم بیابان پرداخت وگفت: بیابان‌ها یکی از بوم‌سازگان‌های طبیعی کره زمین هستند که میلیون‌ها سال طبق تحولات و پویایی طبیعت ایجاد شده‌اند. بدین جهت نباید به عنوان یک پدیده یا زیستگاه منفی به آن‌ها نگاه کنیم. همان طور که جنگل برای ما ارزش دارد، بیابان هم میلیون‌ها سال وجود داشته و با ارزش است.

محرابیان درباره اصطلاح «بیابان‌زایی» اشاره کرد و توضیح داد: بیابان‌زایی زمانی به کار می‌رود که یک منطقه دارای پوشش گیاهی و شرایط بوم‌شناختی مناسب، دچار تخریب شده باشد و به دلیل عدم کارکردهای اکولوژیک، تخریب پوشش گیاهی و تغییرات اقلیمی به سرزمینی بایر و خشک تبدیل شده باشد.

وی تاکید کرد: تنها وقتی حق داریم از واژه بیابان زدایی استفاده کنیم که شرایط بیابانی شدن (به مفهوم تخریب زیستگاه و عدم تعادل بوم شناختی) از فعالیت‌های منفی انسان منشاء گرفته باشد بنابراین این مناطق جهت فرایندهای احیاء بوم‌شناختی توجیه دارند اما تغییر در شرایط بیابان‌های طبیعی و استفاده از واژگان بیابان‌زدایی در بیابان های طبیعی (بیوم طبیعی بیوسفر) با اصول بوم شناختی مطابقت ندارد.

احیای زیستگاه های تخریب شده

محرابیان در ادامه درباره نحوه احیای پوشش گیاهی توضیح داد و گفت: در برخی مواقع بشر با تخریبی کوچک تنها کمی از پوشش گیاهی زیستگاه را از بین می‌برد. در این موارد با اقدمات مدیریتی و نظارتی امکان احیاء وجود خواهد داشت. مثل نظارت و حمایت از فرایندهای خوداحیای طبیعت که سبب بهبود شرایط زیستگاه می‌شود اما گاهی یک زیستگاه به‌حدی تخریب شده که ساختار و عملکرد خود را از دست داده است بنابراین اقدامات مدیریتی سنگین و اقدامات پیچیده‌ای را می طلبد.

وی درباره احیای زیستگاه‌های کاملا تخریب شده اظهارکرد: در گام نخست باید شناخت دقیقی از پوشش گیاهی منطقه، نوع گونه‌ها و فرایندهای آن منطقه که باعث پایدار نگه داشتن آن زیستگاه بوده ، وجود داشته باشد. بوم سازگان تا بازسازی زیستگاه براساس الگوهای طبیعی خود زیستگاه میسر می‌شود. احیای شرایط خاک با استفاده از میکروارگانیسم‌هایی مانند قارچ‌ها، جلبک‌ها و باکتری‌های موجود در خاک‌ و حفاظت چرخه‌های بوم شناختی خاک و کاشت گونه‌های پرستار به‌تدریج شرایط زیستگاه را مساعد می‌کند تا فرایندهای بوم شناختی زیستگاه به تعادل و ثبات برسند و پویایی آن از سر گرفته شود.

احیای صد درصدی زیستگاه‌ها امکان پذیر نیست

این گیاه‌شناس در ادامه به موضوع بازگشت بوم سازگان به ساختار اولیه خود قبل از تخریب پرداخت و توضیح داد: تعادل زیستگاه‌ها و گونه‌های گیاهی میراث میلیون‌ها سال تحولات طبیعی و هدیه خداوند هستند. با تخریب یک منطقه مرتعی غنی طی ۱۰ سال، توقع  احیای کامل منطقه در دوره کوتاه و با انجام اقدامات محدود دور از منطق بوم شناختی است بنابراین به‌طور قطع نمی‌توانیم بوم سازگان را به شرایط اولیه خود برگردانیم.

محرابیان به موفق‌ترین تجربه‌های احیایی بوم سازگان‌ها اشاره کرد و گفت: در بهترین حالت بخشی از زیستگاه و فرایندهای آن احیا می‌شوند که دستیابی به این موفقیت غالبا بسیار دشوار است. این عدم موفقیت به دلیل پیچیدگی بسیار بالای فرایندهای اکولوژیک و نقص دانش بشر در این زمینه است.

انواع گیاهان مورد استفاده برای احیای پوشش گیاهی

این دانشیار اکولوژی گیاهی دانشگاه شهید بهشتی درباره انواع گونه‌های گیاهی برای احیای پوشش گیاهی در مناطق مختلف اظهارکرد: طبیعت به‌طور دائم در حال دگرگونی است و امکان دارد گونه‌ای که در حال  حاضر برای کشت مناسب تشخیص داده می‌شود، ۱۰ سال دیگر این قابلیت را نداشته باشد بنابراین انتخاب گونه باید متناسب با شرایط پویایی بوم شناختی باشد.

نسبت به محیط زیست متعهد باشیم

محرابیان در پایان ضمن تاکید دوباره بر اهمیت آگاهی‌بخشی به مردم و تاثیر آن بر محیط زیست خاطرنشان کرد: امروزه تعهد باید در برابر طبیعت اافزایش یابد شود اما پیش شرط افزایش آن، آگاهی بخشی است. در این زمینه محققان دانشگاهی، متخصصان، دولت‌ها و تشکل‌های غیر مردمی می‌توانند نقش داشته باشند.

انتهای پیام