صلح یا جنگ؛ آینده‌ای نامعلوم در دستان مسکو و کی‌یف
اگرچه روسیه و اوکراین اعلام کرده‌اند که برای مذاکره آماده‌اند، اما هنوز برای گفت‌وگو درباره صلح آمادگی‌های لازم صورت نپذیرفته است.
«معصومه محمدی» کارشناس مسائل بین‌المل نوشت: حمله نظامی روسیه به اوکراین بزرگترین خطر امنیتی برای ناتو و غرب پس از زمان جنگ جهانی دوم است. پیش‌بینی‌های استراتژیک زیادی در مورد چگونگی ادامه و تداوم جنگ از سوی تحلیلگران و رهبران کشورهای دیگر وجود دارد، اما متاسفانه توجه کمتری در مورد چگونگی ایجاد صلح وجود داشته است. اگرچه هر دو طرف اعلام کرده‌اند که برای مذاکره آماده‌اند، اما هنوز برای گفت‌وگو درباره صلح آمادگی‌های لازم صورت نپذیرفته است.
در حالی که جامعه بین‌المللی در حال بررسی چگونگی شروع سریع این روند است، مهم است که به یاد داشته باشیم که صلح تنها با ایجاد احساس امنیت در اوکراین و روسیه امکان پذیر است. در هر دوی آن‌ها نه تنها یکی از آن‌ها. با این حال بعضی از کشورها در پی یافتن مسیری دیپلماتیک در اشکال مختلف برای رهایی یافتن از این بحران و در پی آن کسب منافع خود چه از شرایط جنگ و چه از شرایط ایجاد صلح می باشند.
با توجه به واقعیت های نظامی، با وجود عملکرد طرفین درگیر، پیروزی کامل نظامی اوکراین و عقب‌نشینی ساده روسیه بعید به‌نظر می رسد.
بنابراین، جست‌وجو برای راه‌حل دیپلماتیک برای مناقشه باید فوراً اتخاذ و عملیاتی شود، ایجاد شرایط امنیتی که به همه طرف‌ها، از جمله روسیه و اوکراین، احساس امنیت داده و تمامیت ارضی طرفین و استقلال آن‌ها را حفظ نماید. چنین راه‌حلی از طریق مذاکره هنوز امکان‌پذیر نشده است. هیچ راه‌حل ایده‌آلی در شرایط کنونی برای طرفین درگیر وجود ندارد، اما واضح است که ما در دنیای ایده‌آل زندگی نمی کنیم. برخی از پیشنهادات ممکن است محبوبیت نداشته باشند، اما صلح ناقص بهتر از یک جنگ مرگبار در عصر هسته‌ای است. در این مرحله از مناقشه، احتمالات پیشرفت در چند حوزه مورد بررسی قرار گرفته است.
۱- آتش بس و نظارت
در حال حاضر، رایزنی‌هایی از سوی برخی کشورها مانند ترکیه و کشورهای آفریقایی که به نوعی از متحدان روسیه هستند، برای ایجاد صلح و آتش‌بس پیشنهاد شده است. اخیرا نیز در جده نشستی با حضور نماینده چین درباره صلح اوکراین صورت گرفته است. هر دو طرف نسبت به «مداخله» خارجی محتاط هستند و مقامات روسیه بارها و بارها در خصوص عدم دخالت ناتو و غرب در خصوص ارسال سلاح و یا میانجیگری درباره صلح دراوکراین تذکر داده است.
بحران اما در حال حاضر بین المللی شده است و جامعه بین‌المللی سهمی در توقف جنگ دارد. بنابراین، برای دبیرکل سازمان ملل متحد یا رئیس سازمان امنیت و همکاری اروپا (OSCE) منطقی و فوری است که از نفوذ خود در جهت ایجاد صلح و آتش بس استفاده کنند، در این صورت باید امکان ایجاد یک گروه و تیمی از تسهیل‌گران و دیپلمات‌های مجرب برای انجام مذاکرات میان طرفین در نظر گرفته شود.
در این میان پیشنهادهای میانجی – از جمله چین – که بتواند به صلح کمک کند، باید مورد استقبال قرار گیرد. چین همه تلاش خود را در جهت ایجاد آتش‌بس و صلح به کار گرفته است زیرا ایجاد صلح و آتش‌بس دارای منافع استراتژیک و افزایش نفوذ و قدرت چین در منطقه است.
اولین اولویت این تلاش‌ها باید متوقف کردن جنگ در کوتاه‌مدت، باشد. اولین اقدام ایجاد کریدورهای بشردوستانه و غیرنظامی‌سازی در اطراف زیرساخت‌های حیاتی مانند نیروگاه‌های هسته‌ای و ایستگاه‌های تصفیه آب است. چنین اقدامی باعث کاهش تنش مستقیم بین نظامیان روسیه و اوکراین است.
دومین اقدام ایجاد آتش‌بس‌های محلی است. چنین گفت‌وگوهایی می‌تواند فرصت و زمان کافی برای مذاکره درباره توقف جامع‌تر خصومت‌ها ایجاد کند. در این بین، آتش بس های محلی می تواند توسط جامعه بین المللی نظارت شود، مانند ماموریت نظارت ویژه سازمان امنیت و همکاری اروپا (SMM) در اوکراین (در صورت تمدید مأموریت آن در پایان ماه مارس) و همچنین کمیته بین المللی صلیب سرخ و یا حضور دیدبان روسیه در قفقاز جنوبی.
در گام بعدی، باید بحث‌های گسترده‌تری را در مورد صلح در اوکراین، با توقف خصومت‌های مسلحانه به عنوان پیش‌شرط، مطرح و سپس تلاش‌های میانجیگری باید به طور جدی در مکانی امن آغاز شود تا تصمیماتی نهایی در خصوص موارد زیر انجام شود که از تکرار بحران جلوگیری به عمل آید.
۲- حفظ امنیت در اوکراین و تصمیمی قطعی در خصوص پیوستن اوکراین به ناتو
در نگاهی به گذشته، چشم‌انداز پیوستن اوکراین به ناتو چندان واقع‌بینانه به نظر نمی رسید و برعکس، امنیت اوکراین را تقویت نمی کرد. چشم‌انداز پیوستن به ناتو یک خط قرمز برای روسیه است. هر کشوری در انتخاب یا تغییر ترتیبات امنیتی خود آزاد است، اما ائتلاف‌ها نیز برای تصمیم‌گیری در مورد پیوستن به آن‌ها یک انتخاب دارند و کشورها نباید امنیت خود را به بهای ضرر دیگران تقویت کنند؛ این همان چیزی است که مسکو را در پیوستن همسایگان خود به ناتو دچار تردید و به خطر افتادن منافع قلمداد کرده است.
بنابراین، برای آینده قابل پیش‌بینی، چشم‌انداز پیوستن اوکراین به ناتو می‌تواند از روی میز خارج شود و این امر می‌تواند به صورت قانونی توسط اوکراین و ناتو تایید شود. در عوض، یک ترتیبات امنیتی غیرمتعهد برای اوکراین می‌تواند مورد بررسی قرار گیرد. چنین ترتیبی باید از حاکمیت اوکراین محافظت کند اما این ترتیبات دربردارنده معضل امنیتی برای روسیه است که باید در جهت تسهیل و رفع خطر امنیتی استقرار انواع خاصی از تسلیحات در خاک اوکراین ممنوع شود. این تصمیم شاید برای رهبران اوکراین دشوار و تلخ باشد اما برای بازگرداندن امنیت موثرترین روش است.
۳. حق تصمیم گیری برای مردمان مناطق دونتسک، لوهانسک و کریمه
مناطق لوهانسک و دونتسک و کریمه که به روسیه الحاق شده است، باید با ایجاد همه‌پرسی و رفراندوم و به وجود آوردن حق انتخاب برای مردمان این مناطق نوع خاصی از خودمختاری برای مردم در این مناطق و همچنین مقررات حفاظتی برای وضعیت زبان روسی در اوکراین به وجود آید.
اصلاح قوانین حفاظتی شامل تعهدات اوکراین برای اصلاح قوانین خود در راستای بالاترین استانداردهای بین‌المللی، حفاظت از اقلیت‌هاست. یک مکانیسم نظارت و کمک بین‌المللی برای این امر باید مورد بررسی قرار گیرد. در عین حال، هر یک از این مفاد باید به وضوح تصریح کند که این مناطق نمی‌توانند کل اوکراین را در مسیر جهت‌گیری خود سوق دهند.
واضح است که امروزه پارادایم‌های امنیتی اوکراین و روسیه را نمی‌توان به راحتی با یکدیگر آشتی داد اما این بدان معنا نیست که رسیدن به ترتیبی که هر دو طرف با آن موافقت کنند، غیرممکن است؛ به‌ویژه ترتیبی که متضمن ضمانت‌هایی از سوی قدرت‌های دیگر باشد. به ناچار پایان جنگ در اوکراین مستلزم کنار آمدن روسیه با دولت-ملت بودن خواهد بود.
اگرچه ایجاد تضمین های امنیتی برای اوکراین و روسیه بدون شک چالش‌برانگیز خواهد بود، اما تنها راه برای پایان‌دادن به این درگیری است. زندگی با یک جنگ طولانی برای همه طرف‌ها فریبنده نیست و به همان اندازه که غرب از ظهور و قدرت یافتن چین می‌ترسد، غرب باید نقش خود را در فشار برای صلح در اوکراین عملیاتی نماید. در غیر این صورت، خطر آشفتگی و تهدیدات جدی شامل حال تمام جهان خواهد شد.
منبع: ایسنا
