اقدامات انستیتو پاستور در تعیین عامل بیماری‌های منتقله از آب و غذا

مسئول آزمایشگاه مرجع کشوری اشریشیا کلی (آمکا) انستیتو پاستور ایران درباره نحوه فعالیت این بخش توضیحاتی ارائه کرد.
دکتر نادر شاهرخی با اشاره به اینکه “اشریشیاکُلی” باکتری فلور روده است که می‌تواند مهاجم شود، گفت: اشرشیاکُلی (با نام علمی  Escherichia coli) نوعی باسیل گرم منفی بی‌هوازی اختیاری از سر رده “اشرشیا” و خانواده “انتروباکتریاسه” است که به‌ طور شایع در روده جانوران خونگرم وجود دارد.
وی افزود: بیشتر سویه‌های اشریشیا کلی، بی‌آزار هستند اما برخی از سروتیپ‌ها موجب مسمویت غذایی، اسهال، عفونت دستگاه ادراری، عفونت زخم و عفونت‌های منتشره می‌شوند. سویه‌های بی‌آزار این سر رده، بخشی از فلور نرمال روده افراد سالم هستند که در تولید ویتامین K۲ نقش دارند و از استقرار باکتری‌های بیماری‌زا در روده جلوگیری می‌کنند.
او تاکید کرد: این باکتری از فراوان ترین باکتری‌های فلور روده است که مسیر انتقال فرم عفونی آن از طریق مسیر مدفوعی _ دهانی از یک فرد به فرد دیگر است. “اشریشیا کلی” سویه‌های پاتوژن زیادی هم دارد و می‌تواند انواع و اقسام بیماری‌ها را ایجاد کند. بیماری‌های ناشی از اکولی عمدتاً از طریق مواد غذایی و آب آلوده منتقل می‌شوند که می‌تواند باعث ایجاد اپیدمی‌های فراگیری شود.
این دکترای تخصصی بیوتکنولوژی پزشکی، اظهار کرد: این ارگانیسم می‌تواند بیماری‌هایی را ایجاد کند که دستگاه گوارش و یا دستگاه ادراری را در برگرفته و سال‌ها بیمار را اذیت کند، به درمان پاسخ مناسبی ندهد و مشکلات زیادی را برای افراد به خصوص در کودکان زیر پنج سال، افراد بالای ۶۵ سال و خانم‌ها ایجاد کنند. اشریشیا کلی به عنوان یکی از عوامل عفونت‌های بیمارستانی هم مطرح است که می‌تواند باعث ایجاد مرگ و میر شود؛ بنابراین این ارگانیسم می‌تواند طیف وسیعی از بیماری‌ها را ایجاد کند. باکتری‌هایی نظیر “اشریشیا کلی” پس از ورود به بدن می‌توانند هم خودشان و هم توکسینی ایجاد کنند که موجب بیماری شود.
وی افزود: آزمایشگاه مرجع کشوری اشریشیا کلی، تشخیص قطعی پاتوژن‌های اشریشیا کلی را در دستور کار دارد. در این آزمایشگاه، عمدتاً بر روی اشریشیا کلی‌های مولد بیماری‌های گوارشی کار می‌شود ولی امکان بررسی سایر سویه‌ها و زیر سویه‌های اکولی نیز فراهم است.

دکتر شاهرخی

او در خصوص فعالیت آزمایشگاه مرجع کشوری اشریشیا کلی (آمکا) انستیتو پاستور، گفت: بخش بیولوژی مولکولی اوایل دهه هفتاد به همت خانم دکتر انیس جعفری، دکتر سعید بوذری و علی فرهودی راه اندازی شد. شروع فعالیت من نیز در این بخش به منظور انجام پایان نامه دکترای تخصصی خود بود و هم اکنون نیز ریاست این بخش را به عهده دارند.
وی افزود: یکی از دستاوردهای مهم بخش بیولوژی مولکولی در زمینه ارائه خدمات تخصصی، راه اندازی آزمایشگاه مرجع اشریشیا کلی می باشد که به همت آقای دکتر سعید بوذری و همکاران وقت انجام شده است. آزمایشگاه‌های مرجع کشوری در تشخیص، پیشگیری و پایش بیماری‌های هدف اهمیت بسزایی دارند. در چند سال اخیر با ظهور بیماری کووید۱۹، مشخص شد که بیماری‌های عفونی از یک اپیدمی جزئی در سطح منطقه و کشور می‌توانند به یک چالش جهانی و پاندمی تبدیل شوند و از این رو همچنان باید پایش آنها در کانون توجه تصمیم گیران کشورها قرار داشته باشد.
او تاکید کرد: آزمایشگاه مرجع اکولی این توانمندی را دارد که از روش‌های کلاسیک به همراه روش‌های فینگر پرینتینگ بیوشیمیایی، سروتایپینگ و آزمون‌های نوین مولکولار تایپینگ برای تشخیص سویه‌های باکتری استفاده کند. رسالت آزمایشگاه مرجع اکولی پایش و تعیین پاتوتایپ و سروتایپ سویه‌های اکولی ایجاد کننده اپیدمی‌های اسهالی در کشور است.
وی افزود: علاوه بر فرآیند تشخیص، آزمایشگاه مرجع اکولی بررسی سایر خصوصیات سویه‌های اکولی جدا شده را از قبیل مقاومت میکروبی، تهیه بانک میکروبی از سویه‌های جدا شده، تحقیقات هدفمند منطقه‌ای و ملی را نیز عهده دار است. در این راستا تاکنون بالغ بر هزار سویه اکولی پاتوژن در بانک میکروبی آزمایشگاه مرجع موجود است. طرح ملی تعیین پاتوتایپ‌های اکولی نیز در سابقه فعالیت‌های پژوهشی آزمایشگاه موجود است.  
عضو هیئت علمی بخش بیولوژی مولکولی انستیتو پاستور، تصریح کرد: در موارد اپیدمی اسهالی، آزمایشگاه مرجع سلامت و اداره مبارزه با بیماری‌های منتقله از آب و غذای مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت در تعامل مستقیم با آزمایشگاه مرجع اکولی و تعیین عامل اپیدمی، مسئول مقابله و کنترل اپیدمی هستند. در این راستا نمونه‌های مشکوک طبق ضوابط آزمایشگاه مرجع اکولی از اقصی نقاط ایران برای ما ارسال می‌شود و ما جواب آزمایشات را به یکی از این دو مرجع گزارش می‌کنیم که آنها با توجه به سیاست کنترلی خودشان، رویه مواجهه با آن اپیدمی را مشخص می‌کنند.

وی افزود: قبل از پاندمی کووید۱۹، نمونه‌های ارسالی به این آزمایشگاه بیشتر بود اما، در دوران کووید۱۹ مراقبت‌های بهداشتی مردم بیشتر و در عین حال توجه نظام بهداشتی و درمانی هم بیشتر به بیماری کووید ۱۹ معطوف شد و به تبع آن طبق انتظار نمونه‌های ارجاعی به ما هم کاهش پیدا کرد که دوباره با بازگشت به حالت طبیعی و عبور از پاندمی کووید ۱۹، الزام مواجهه با بیماری‌های اسهالی و تعیین عامل آن اهمیت بسزایی پیدا کرده است.   
او تاکید کرد: تا قبل از تاسیس این آزمایشگاه، اینکه چه سویه‌هایی از اکولی، در چه فصلی، در کدام جنسیت، در چه سنینی، در کدام مناطق و … در حال گردش در ایران هستند مجهول بود که با راه اندازی این آزمایشگاه، برای اولین بار سویه‌های شایع در گردش کشور را با توجه به پاتوتایپ، فصل، جنس، سن، منطقه جغرافیایی و … در یکی از مجلات معتبر علمی منتشر کردیم.
وی افزود: قبل از سال ۲۰۱۱ و اپیدمی فراگیر اکولی در آلمان، جوامع پیشرفته متصور بودند که بیماری‌های اسهالی مربوط به کشورهای در حال توسعه است و در کشورهای توسعه یافته نمود ندارد؛ اما پس از اپیدمی سال ۲۰۱۱ در آلمان بواسطه سویه جدید اکولی، پیرو ترس فراگیر ایجاد شده در این کشور و سایر جوامع پیشرفته  زنگ خطری برای متولیان بهداشتی کشور نیز به صدا درآمد و برآن شدند تا قبل از ورود این اپیدمی به کشور تصویر واضحی از وضعیت اکولی در کشور داشته باشند تا پروتکل‌های مراقبتی و پیشگیرانه هدفمند را اتخاذ کنند.
او تاکید کرد: در این راستا این رسالت مهم به عهده آزمایشگاه مرجع اکولی گذاشته شد و این مطالعه جامع به ثمر نشست و برای اولین بار تصویر واضحی از این ارگانیسم در کشور ارائه و مشخص شد خوشبختانه سویه جدید به ایران وارد نشده و در اروپا نیز کنترل شد.

پایش سویه‌های بومی و شناسایی سویه‌های خطرناک
وی با اشاره به اینکه آزمایشگاه مرجع اشریشیا کلی وظیفه پایش سویه‌های بومی ایران را به عهده دارد، بیان کرد: نتایج بررسی‌های آنها از نظر سویه‌های در گردش، شیوع آنها و وضعیت مقاومت میکروبی در آنها را به طور مستقیم به اطلاع سیستم بهداشتی کشور رسانده و از طریق آنها به پزشکان و مراکز بهداشتی و درمانی گزارش می‌دهیم. طبق اطلاع دست اندرکاران بهداشتی کشور و دانشمندان فعال در این حوزه، پایش مستمر سویه‌های در گردش نیازمند تامین مالی است که علیرغم تلاش‌های فراوان هم اکنون در اختیار این آزمایشگاه قرار نگرفته است و هماهنگی‌های به دست آوردن آن وقت و انرژی زیادی را از پرسنل و مدیران این آزمایشگاه هدر می‌دهد.
شاهرخی ادامه داد: یکی از پاتوتایپ‌های اکولی، “پاتوتایپ انترو هموراژیک” است که در حالت کلی زیرمجموعه اکولی‌های تولید کننده “شیگاتوکسین” قرار می‌گیرند و به شدت کشنده هستند؛ چرا که ایجاد سندروم اورمی همولیتیک، به تبع آن سبب از کار افتادن کلیه‌ها و سپس باعث مرگ می‌شوند. فردی که مبتلا به این سویه خطرناک باشد بعد از این که تحت درمان آنتی بیوتیکی قرار گرفت، به دلیل مرگ باکتری، سم شیگاتوکسین در بدن فرد بیمار آزاد می‌شود که عوارض عنوان شده در بالا ناشی از اثرات این سم در بدن است.
وی افزود: تاکنون چندین گزارش از سویه‌های اکولی تولید کننده شیگاتوکسین که در کودکان باعث مرگ شده است داشتیم. در چنین مواردی باید قبل از تجویز آنتی‌بیوتیک سویه سریعا شناسایی شده و درمان آنتی بیوتیکی یا انجام نشود و یا تنها به درمان‌های حمایتی اکتفا شود. در این راستا چندین کارگاه توجیهی برای پزشکان برگزار کرده‌ایم تا با قرار دادن تشخیص، قبل از تجویز آنتی بیوتیک در موارد اسهال‌های ناشی از اکولی جلوی مرگ و میر افراد گرفته شود.
 مقاومت دارویی؛ چالش جدید و مهم
وی تاکید کرد: در خصوص سویه‌های پایش شده که پاتوتایپینگ آنها را مشخص کرده و در صدد تعیین سروتایپینگ هستیم، مقاومت آنتی بیوتیکی سویه‌ها را نیز بررسی کرده‌ایم که نتایج این بررسی در قالب چند مقاله علمی به چاپ رسیده است. متاسفانه وضعیت مقاومت میکروبی مشخص شده در پایش‌های سویه‌های در گردش در ایران نشان می‌دهد که در مقایسه با سایر کشورها وضعیت مساعدی نداریم و باید برای این چالش برنامه ریزی مناسب صورت گیرد. برای اینکه بتوانیم موضوع مقاومت میکروبی را به طور منظم و بر اساس چارچوب‌های رسمی و بین المللی در سویه‌های اکولی جداسازی شده در ایران پایش کنیم نیاز به تامین منابع مالی کافی داریم که متاسفانه این موضوع تاکنون محقق نشده است.
مسئول آزمایشگاه مرجع کشوری اشریشیا کلی، تصریح کرد: یکی از موارد در دستور کار آزمایشگاه مرجع اکولی آموزش مستمر در قالب کارگاه‌های آموزشی برای کارشناسان مبارزه با بیماری‌های دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور است که تاکنون چندین دوره از آن برگزار شده و مقرر است امسال نیز دوره جدید برگزار شود. علاوه بر آن، این آزمایشگاه در تدوین دستورالعمل‌های کشوری مبارزه با بیماری‌های اسهالی مشارکت می‌کند. در برنامه‌های آموزشی، آموزش لازم در مورد روش‌های نمونه گیری، شرایط نمونه دریافتی و روش‌های تشخیص قطعی باکتری و تعیین سرو تایپ‌ها و پاتو تایپ‌ها داده می‌شود.

عضویت در شبکه جهانی بیماری‌های منتقله از غذا
وی با اشاره به اینکه آزمایشگاه مرجع اکولی این افتخار را دارد که عضو شبکه جهانی بیماری‌های منتقله از آب و غذا باشد، گفت: این شبکه وابسته به سازمان جهانی بهداشت است.
بنابر اعلام روابط عمومی و امور بین‌الملل انستیتو پاستور ایران؛ آزمایشگاه مرجع کشوری “اشریشیا کلی” در سال ۱۳۸۸ با کسب مرجعیت از آزمایشگاه مرجع سلامت وزارت بهداشت تاسیس شد و از آن زمان تا کنون با آزمایشگاه مرجع سلامت، اداره مبارزه با بیماری‌های منتقله از طریق آب و غذا و مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت همکاری مستمر داشته است. این آزمایشگاه خدماتی چون کشت نمونه‌های ارسالی روی محیط‌های اختصاصی و افتراقی جهت ایزوله کردن باکتری اشریشیا کلی، تعیین هویت بیوشیمیایی، انجام آزمون‌های سرولوژی و مولکولی برای تعیین سروتایپ و پاتوتایپ‌های اشریشیاکلی، انجام آزمون کشت سلول برای بررسی پاتوزنیسیتی، انجام آزمون ژل الکتروفورز در میدان ضربانی برای پایش گردش سویه‌های بیماری‌زا (Pulsed – Field Gel Electrophoresis) (PFGE) را برای مدیریت‌های یاد شده و ارائه DNA سوش‌های استاندارد اشریشیاکلی را به جامعه دانشگاهی کشور در پرونده خدمات ارائه شده خود دارد.

منبع: ایسنا