اصلاح محدودیت‌های «فرزندخواندگی»/ حضور ۹۵۰۰ کودک در مراکز شبه خانواده
جشن «آغوش سیمرغ» درحالی امروز (۲۵ تیرماه) به طور اختصاصی در راستای تقدیر از ۴۰۰ خانواده فرزندپذیر و متقاضی کودکان فاقد سرپرست موثر و دارای شرایط خاص و بیمار برگزار می‌شود که براساس آمارهای سازمان بهزیستی، از مجموع ۸۰۰ کودک بیمار و معلول حاضر در مراکز نگهداری، ۴۰۰ فرزند واگذار اما مابقی (۴۰۰ کودک) با همین شرایط در مراکز نگهداری حضور دارند و در انتظار رفتن به آغوش خانواده هستند.
مهری سادات موسوی، معاون فرهنگی و امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور با اشاره به اصلاح ماده ۳۶ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست، اظهار می‌کند: باتوجه به اینکه در زمینه فرزندخواندگی و واگذاری کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست به خانواده‌های متقاضی فرزندخواندگی محدودیت‌ها و خلاءهایی وجود داشت، طی چند ماه اخیر با همکاری قوه قضاییه و مرجع ملی کنوانسیون حقوق کودک همفکری مناسبی صورت پذیرفت و شیوه‌نامه اصلاح ماده مذکور طی چند روز آینده نهایی می‌شود.
کاهش زمان اقامت کودکان در مراکز شبه خانواده و شیرخوارگاه‌ها
وی می‌افزاید: هدف سازمان کاهش زمان اقامت کودکان در مراکز شبه خانواده و شیرخوارگاه‌هاست. تقویت اقدامات مددکاری جهت بازپیوند به خانواده زیستی، انتقال به خانواده و خویشاوندان، فرزندخواندگی و شناسایی خانواده‌های تایید شده و آماده میزبانی موقت کودکان تا زمان تعیین تکلیف ایشان، از جمله اولویت‌های سازمان است که به کاهش زمان اقامت در مرکز شبانه‌روزی و ارتقای کیفیت مراقبت می‌انجامد.
حضور ۹۵۰۰ کودک فاقد سرپرست موثر در مراکز شبه خانواده
تسهیل و کاهش زمان واگذاری کودکان بالای ۵ سال سن و کودکان بیمار به خانواده‌های متقاضی
به گفته موسوی، در حال حاضر ۹۵۰۰ کودک فاقد سرپرست موثر در مراکز شبه خانواده وجود دارد که حدود ۸۰ درصد آنها بیش از ۵ سال سن دارند.
وی با اشاره به اینکه خانواده‌های متقاضی کودکان نیازمند درمان و کودکان ۵ سال و بالاتر، فرایند فرزندپذیری را نسبت به دیگر خانواده‌های متقاضی زودتر طی می‌کنند، تصریح می‌کند: این درحالیست که ۹۲ درصد خانواده‌ها، متقاضی فرزندپذیریِ کودکان زیر ۵ سال هستند.
وجود ۴۰۰ کودک فاقد سرپرست موثر و نیازمند درمان در مراکز نگهداری بهزیستی
معاون فرهنگی و امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور در پاسخ به این سوال که از میان ۹۵۰۰ کودکِ فاقد سرپرست موثر چه تعداد دارای بیماری خاص یا معلولیت هستند؟ براساس آخرین آمارها اعلام می‌کند: در حال حاضر ۴۰۰ کودک فاقد سرپرست موثر، نیازمند درمان در مراکز نگهداری حضور دارند که منتظر خانواده هستند. در عین حال نیز ۴۰۰ کودک نیازمند درمان فاقد سرپرست موثر هم به خانواده‌های متقاضی فرزندخواندگی واگذار شدند.
نحوه ثبت درخواست برای اخذ فرزندخواندگی کودکان دارای شرایط خاص
وی درباره نحوه ثبت درخواست برای متقاضیان کودکان دارای شرایط خاص خاطرنشان می‌کند: متقاضیان سرپرستی کودکان دارای شرایط پیگیری درمان و یا دارای معلولیت در مراکز شبه خانواده بهزیستی علاوه بر سامانه فرزندخواندگی، می‌توانند در سامانه پیامکی ۳۰۰۰۰۱۲۳۱۱ ثبت اولیه اطلاعات را انجام دهند.
«سیمرغ»؛ جشنی برای تقدیر از خانواده‌های فرزندپذیری که حتی خانواده اصلی کودک حاضر به نگهداری از آنها نشده‌اند
موسوی در ادامه درخصوص خانواده‌های متقاضیِ فرزندان بی‌سرپرست دارای شرایط خاص توضیح می‌دهد: این خانواده‌ها دو گروه هستند؛ گروهی از آنها، خانواده‌هایی هستند که نوزادی را از مراکز نگهداری به سرپرستی گرفته‌اند ولی برخی از نوزادان دارای بیماری‌هایی هستند که پس از چند ماه بیماری آنها بروز می یابد که تعداد اندکی از آنها، چنین کودکی را به بهزیستی بازمی‌گردانند ولی اغلب به دلیل مهر و علاقه ایجاد شده میان خود و کودک، از او نگهداری می‌کنند. جشن آغوش سیمرغ اختصاصا درمورد خانواده‌های متقاضی کودکان نیازمند درمانی هستند که بعضا خانواده زیستی آنها نیز حاضر به نگهداری از آنان نبوده است.
وی با تاکید بر اینکه خانواده‌های متقاضی کودکان نیازمند درمان، قابل تقدیر هستند، ادامه می‌دهد: به طور مثال مواردی بوده است که خانواده‌ها پس از تولد فرزندشان و دیدن چهره او به واسطه شکاف کام یا سایر بیماری‌ها، او را در بیمارستان رها کرده‌اند اما زوج جوان دیگری سرپرستی همان کودک را بر عهده گرفته و در حال پیگیری درمان او هستند.
رایزنی با دستگاه‌ها و شرکتهای بیمه‌ای جهت حمایت از روند درمانی این کودکان
این اظهارات نیز در حالی مطرح می‌شود که سعید بابایی- مدیرکل کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی کشور از رسیدگی خارج از نوبت بهزیستی به متقاضیان فرزندخواندگی کودکان بیمار به ایسنا خبر داده و گفته که با توجه به زمان نسبتا طولانی برای پذیرش سرپرستی کودکان، سازمان این امکان را برای متقاضیان کودکان بالای پنج سال و همچنین کودکان دارای معلولیت یا نیازمند درمان قائل شده که خارج از نوبت به تقاضای آنان رسیدگی کند.
او همچنین درخصوص ارائه تسهیلاتی برای درمان این کودکان یا پرداخت کمک هزینه درمانی به خانواده‌های پذیرای کودک بیمار اینطور توضیح داده که اصولا خانواده‌هایی که در سال‌های گذشته اقدام به پذیرش کودکان نیازمند درمان جهت فرزندخواندگی کرده‌اند، هیچ مطالبه و درخواستی جهت حمایت مالی از سازمان بهزیستی نداشته‌اند.
وی می افزاید: این خانواده‌ها با انتخاب ارزشمندی که داشته‌اند بدون هیچ چشم‌داشت به حمایتی، اقدام به این انتخاب کرده‌اند. در انتخاب خانواده برای فرزندپذیری این نکته برای بهزیستی حائز اهمیت است که خانواده توان مالی مورد نیاز برای حمایت از کودک را در هر شرایطی یعنی چه سلامت و چه نیازمند درمان داشته باشد. با این حال در برخی موارد که خانواده نیازمند حمایت بیشتری در امر فرزندپذیری بوده، کمک هزینه‌ای جهت حمایت از این خانواده‌ها برقرار شده و همچنین ارجاعاتی به سیستم‌های درمانی صورت پذیرفته است. بزرگترین درخواست این خانواده‌ها به ویژه در شرایط کنونی حمایت‌های بیمه‌ای ویژه جهت درمان این کودکان است که رایزنی‌های لازم با بیمه‌گران در این خصوص در دست انجام است.
«آبان»، پسری با یک «پا» اما خوش‌خنده
در همین راستا، پای صحبت‌های یکی از خانواده‌های فرزندپذیر دارای شرایط یاد شده می‌نشینیم. «زهرا» و «رضا» زوج جوان تحصیل کرده‌ای هستند که چند سال بعد از تولد اولین فرزندشان «آئین»، تصمیم می‌گیرند فرزند دیگری را به جمع خانواده‌شان اضافه کنند؛ روال فرزندپذیری این خانواده از زمان اقدام تا چهار نفره شدن جمع خانواده‌شان، کمتر از سه ماه به طول می‌انجامد.
زهرا دارای کارشناسی معماری و کارشناسی ارشد الهیات است: «همیشه دوست داشتم پسرم خواهر یا برادر دیگری داشته باشد. از سویی اینکه فرزندخوانده‌ای را به آغوش خانواده‌مان بیاورم موضوعی بود که سال‌ها پس ذهنم بود، حتی قبل از ازدواج دوست داشتم این کار را انجام دهم. بعد از اینکه پسرم (آئین) به دنیا آمد این موضوع را با همسرم مطرح کردم و ایشان هم پذیرفت. در یکی از برنامه‌های مناسبتی تلویزیونی ماه رمضان بود که نشان می‌داد چند خانواده فرزندخواندگی بچه‌هایی با شرایط خاص را پذیرفته‌اند. بیشتر درباره‌شان مطالعه و صفحه اینستاگرام‌شان را دنبال کردم، متوجه شدم که شانس پذیرش این کودکان به خاطر شرایط خاصی که دارند کمتر است و از همین رو تصمیم گرفتم کودکی که با شرایط من سازگارتر است را درخواست دهم. فرم درخواست را در سایت فرزندخواندگی پر کردیم و همان زمان هم گفته بودم که با کودک دارای شرایط جسمی خاص می‌توانم کنار بیایم اما با کودکی که شرایط ذهنی خاصی دارد نمی‌توانم کنار بیایم. اولین موردی که به ما معرفی شد «آبان» بود که آن زمان ۷ ماهه بود.»
هرچند که زهرا از ابتدا ترجیح می‌داد که فرزندخوانده‌اش از پسر زیستی‌اش بزرگتر باشد، اما همان زمان که پسر ۷ ماهه‌ای را به خانواده زهرا و رضا معرفی می‌کنند، آنها این موضوع را با پسر ۳.۵ ساله‌شان مطرح می‌کنند و درنهایت هم آئین این موضوع را می‌پذیرد که آغوش خانواده‌اش به روی بردار کوچکترش «آبان» باز شود: «زمانی که فرزندخوانده رو پذیرفتیم، آئین ۳.۵ سالش بود و زمانی که آبان به خانه ما آمد یک سالش بود و به صورت مادرزادی پای چپش از زیرزانو تشکیل نشده بود.»
زهرا از حس و حال روزهایی که تصمیم به فرزندخواندگی کودکی بی‌سرپناه را گرفته بود تعریف می‌کند: «همه بچه‌های دنیا معصوم و عزیز هستند و وقتی خودم بچه‌دار شدم، به این فکر می‌کردم که بچه‌هایی هستند که خانواده ندارند و این من را اذیت می‌کرد و دلم می‌خواست حداقل برای یک بچه در این دنیا کاری انجام دهم.»
می‌پرسم همسرش با اینکه فرزند غیرزیستی را به سرپرستی قبول کند مشکلی داشته است یا خیر؟ می‌گوید: «همسرم من را قبل از ازدواج می‌شناخت. البته ما از اول این موضوع را با خانواده‌ها مطرح نکردیم چراکه می‌دانستیم آنها مخالف هستند، اما به مرور که تصمیم‌مان قطعی شد و برای پذیرش آبان تایید دادیم، موضوع را با خانواده‌هایمان مطرح کردیم.»
زهرا درباره نحوه واگذاری کودکان بی‌سرپرست به خانواده‌های متقاضی نیز اینطور توضیح می‌دهد:«فرآیند بهزیستی اینگونه است که بعد از اینکه پرونده و مدارک از سمت بهزیستی تایید شد، شروع به معرفی کودکان می‌کنند. آنها تا سه بچه را معرفی می‌کنند و اگر خانواده نپذیرفت (در واگذاری) تردید می‌کنند، اما اتفاقی که برای ما افتاد این بود که مددکار کودک مشهد بود و ما شیراز؛ ایشان اصرار داشتند ما به مشهد برویم و کودک را ببینیم، چون می‌گفتند ممکن است شما کارهای سرپرستی را انجام دهید و بعد پشیمان شوید، اما من و همسرم معتقد بودیم که نیازی نیست بچه را ببینیم زیرا می‌گفتیم همانطور که خدا به ما بچه‌ای که می‌دهد و ما بچه را نمی‌بینیم، این کودک هم همینطور است. فقط عکسهایی از آبان برای ما فرستادند؛ عکسهایی بود که چهره او معلوم نبود. اولین باری که او رو دیدیم، زمانی بود که برای تحویل گرفتن‌اش به مشهد رفتیم و همانجا هم او را تحویل گرفتیم و به خانه برگشتیم.»
زهرا اولین باری که آبان را دیده و در آغوش گرفته را همچون لحظه‌ای که «آئین» فرزند زیستی‌اش را برای اولین بار در آغوش گرفته یاد می‌کند. «آبان لبخند خیلی شیرینی داره و وقتی رسیدیم شیراز، مادرم و خواهرم و خانواده خواهرم منتظر بودند و وقتی او را دیدند به شدت به دلشان نشست و خیلی او را دوست داشتند.»
زهرا درباره مدت زمان اقدام تا زمانی که آبان را به عنوان فرزند دومشان در آغوش بگیرند، توضیح می‌دهد و می‌گوید: «۱۲ خردادماه بود که مددکار موضوع را با ما مطرح کردند و اویل مهرماه حکم دادگاه ما آمد.»
زهرا از روزهای ابتدایی که آبان تازه به آغوش خانواده‌شان رفته بود، اینطور یاد می‌کند: «آبان با دیگران خوش ارتباط است. پسر زیستی‌ام مقداری دچار چالش شد و با وجود اینکه مشاور او را دیده بود و به ما گفته بود که آمادگی دارد اما با یک بحرانی برخورد تا با این قضیه کنار بیاید و ما مجبور شدیم دوباره یکسری مشاوره‌ها را از سر بگیریم.»
او می‌خندد و ادامه می‌دهد: «آبان ویژگی که دارد این است که از همان اول انحصارطلب بود. یعنی از همان روز اول، خیلی از بچه‌های فرزندخوانده هستند که وقتی وارد خانواده می‌شوند حتی نمی‌توانند با پدر و مادر ارتباط بگیرند اما او از همان روز اول می‌خواست همه توجه ما را به سمت خودش داشته باشد و از همان روز اول که ایشان را سوار ماشین کردم بغل من نشست و دیگر اجازه نداد برادرش به بغل من بیاید. زمانی هم که این موضوع را با مشاور در میان گذاشتم تعجب کرد و خندید. البته این چالش‌ها ربطی به فرزندخواندگی ندارد و وقتی فرزند دوم زیستی هم به جمع خانواده اضافه می‌شود این اتفاقات رخ می‌دهد. خدا را شکر الان خیلی اوضاع بهتر است و آبان و آئین به مرور یاد گرفته‌اند که چگونه بایکدیگر کنار بیایند.»
مراحل قانونی فرزندخواندگی
هرچند که به طور کلی متقاضیان سرپرستی کودکان دارای شرایط پیگیری درمان و یا دارای معلولیت در مراکز شبه خانواده بهزیستی علاوه بر سامانه فرزندخواندگی می‌توانند در سامانه پیامکی ۳۰۰۰۰۱۲۳۱۱ اطلاعات خود را ثبت کنند، اما به طور کلی برای فرزندخواندگی همه کودکان باید مراحل قانونی طی شود و خانواده‌های متقاضی باید در این مسیر فرآیندی را طی کنند که این مراحل به این گونه است:
ـ مرحله اول: متقاضیان باید برای ثبت‌نام در سامانه ملی فرزندخواندگی به نشانی اینترنتی www.adoption.behzisti.net مراجعه و مدارک مورد نیاز خود را آپلود کنند.
ـ مرحله دوم: از متقاضیان جهت انجام مصاحبه دعوت می‌شود. اطلاع‌رسانی و هماهنگی با متقاضیان جهت دعوت اصولا از طریق پیامک و در موارد خاص به صورت تلفنی انجام می‌شود.
ـ مرحله سوم: با متقاضیان جهت انجام بازدید منزل متقاضی هماهنگی صورت می‌گیرد. اطلاع‌رسانی و هماهنگی با متقاضیان جهت دعوت اصولا از طریق پیامک و در موارد خاص به صورت تلفنی انجام می‌شود.
ـ مرحله چهارم: معرفی به مراکز مشاوره فرزندخواندگی جهت دریافت خدمات مشاوره؛ اطلاع‌رسانی و هماهنگی با متقاضیان جهت دعوت اصولا از طریق پیامک و در موارد خاص به صورت تلفنی انجام می‌شود.
ـ مرحله پنجم: از متقاضیان جهت دریافت معرفی نامه اداره پزشکی قانونی جهت انجام آزمایشات صحت جسم و روان و عدم اعتیاد و همچنین دفاتر پیشخوان دولت برای دریافت گواهی عدم سوء سابقه کیفری دعوت می‌شود.
ـ مرحله ششم: از متقاضیان جهت بررسی نهایی مدارک و پاسخ استعلام‌ها شامل گزارش مددکاری، پاسخ مشاور فرزندخواندگی، پاسخ اداره پزشکی قانونی و پاسخ دفتر پیشخوان دولت، مصاحبه اعضا کمیته با متقاضیان و… به کمیته فرزندپذیری استان دعوت می‌شود.
ـ مرحله هفتم: متقاضیان به مرکز محل اقامت کودک یا قرار گرفتن متقاضیان در لیست نوبت جهت ملاقات کودک معرفی می‌شوند. همچنین متقاضیان به مشاور دینی برای دریافت خدمات مشاوره دینی نیز معرفی خواهند شد.
ـ مرحله هشتم: ارسال پرونده به دادگاه و به بهزیستی (پس از فرا رسیدن نوبت)؛ همزمان متقاضیان باید دادخواست سرپرستی خود را در سامانه ثنا مربوط به قوه قضائیه ثبت کنند و همچنین متقاضیان در جلسه دادگاه و صدور رای سرپرستی شرکت کنند.
ـ مرحله نهم: در این مرحله متقاضیان به مرکز جهت تحویل کودک معرفی می‌شوند و بهزیستی تا پایان ۱۸ سالگی بر وضعیت کودک نظارت دارد.
ـ مرحله دهم: پیگیری پدر و مادر خانواده و بهزیستی برای تبدیل قرار آزمایشی شش ماهه به حکم دائم سرپرستی است.
ـ مرحله یازدهم: اخذ مدارک برای کودک است که پدر و مادرخوانده و بهزیستی برای اخذ شناسنامه، تعهدات مالی به نفع کودک، بیمه عمر و… پیگیری می‌کنند.
افراد مقیم خارج از کشور نیز به جای ثبت‌نام در سامانه ملی فرزندخواندگی باید به دفتر نمایندگی ایران در کشور محل اقامت خود مراجعه کنند.
منبع: ایسنا
