حضور ارواح در فیلم ژاپنی «کوایدان»

فیلم «کوایدان» شاهکار ماساکی کوبایاشی، یکی از سه استاد دوره قدیم سینمای ژاپن است. فیلم سینمایی کوایدان که به فارسی «قصه‌های ارواح» ترجمه شده، چهار داستان مجزا است که هرکدام به نحوی درباره افسانه‌های فولکلور و حیرت‌انگیز ژاپنی حکایت می‌کنند. کوبایاشی قصه‌ها را از کتاب معروف «لافکادیو هرن» برداشت کرده و او با فیلم سینمایی کوایدان توانست جایزه ویژه هیات داوران جشنواره کن را به‌دست آورد. 

  سهیلا نجم، عضو هیئت علمی دانشگاه در برنامه «نقد آورد» رادیو نمایش درباره نقد فیلم «کوایدان» از ماساکی کوبایاشی گفت: ما در این فیلم با نفوذ و تاثیر تئاتر ژاپن رو‌به‌رو هستیم. شروع سینمای ژاپن بسیار تئاتری بود و نوع تئاتری در آن تاثیرگذار است، نوع تئاتر روایتی است که در شرق رایج است. از آنجایی که تئاتر آن‌ها ناشی از حضور نقال و جنس روایت است، در فیلم «کوایدان» به وضوح می‌بینیم.

   نجم ادامه داد: به هر حال، تئاتر روایتی ژاپن تاثیر زیادی بر روی نمایش و سینمای ژاپن گذاشته است. این تاثیر علاوه‌بر نریشن و روایت ابتدایی فیلم، در قسمت سوم می‌بینیم. نقش پررنگ نمایش کابوکی و المان‌ها، عناصر، نشانه‌شناسی رنگ، کنوانسیون‌ها و قرارداد‌های نمایشی را می‌بینیم که عیناً منتقل می‌شود. همچنین، بسیاری از مفاهیم و زیربنا‌هایی که در نمایش سنتی ژاپن وجود دارد، می‌بینیم.  

عضو هیئت علمی دانشگاه توضیح داد: یکی از منشا‌های داستانی نمایش در تمام جهان روایت بوده و در نمایش شرق چه کاتاکالی هند، چه تغزیه ایران و چه پرده‌خوانی و اپرای چین با نمایش روایتی رو‌به‌رو هستیم. علاقه‌مندان به سینما و تئاتر می‌دانند که بنشی‌ها در سینمای ژاپن چه ارزش‌هایی داشتند. آن‌های نقال‌هایی بودند که وقتی سینما صامت بود، جای میان‌نوشته‌ها را می‌گرفتند و در سینما به جای میان‌نوشته‌ها نقل می‌کردند. حتی تا زمانی که فیلم‌ها ناطق شد، مردم بخاطر بنشی‌ها می‌آمدند و آن‌ها به جای فیلم صحبت می‌کردند.  

وی افزود: به هرحال، شروع سینمای ژاپن گاه با نمایش‌های کابوکی بوده و بعد با نمایش شیمپا که کابوکی مدرن است، کار خود را ادامه داد. فیلم «کوایدان» از خود عنوانش مشخص است. وقتی خود عنوان می‌گوید که داستان درباره ارواح است، متوجه می‌شویم که با یک فیلم خاص رو‌به‌رو هستیم. از طرفی، می‌بینیم گیسویی از امواج رنگ مرتباً در هر  قسمتی ظاهر می‌شود و ما را به زیبایی وارد فضای فیلم می‌کند. فضایی که با داستان ارواح و ماورا طبیعه آمیخته شده و رنگ نقش مهمی در داستان دارد. نورپردازی و رنگ دو فضا را کنارهم قرار می‌دهد. ما فضای واقعی را با یک رنگ و نورپردازی می‌بینیم و آنجایی که مردگان و ارواح وارد مذاکره می‌شوند، با فضاسازی متفاوتی رو‌به‌رو هستیم.