رسانه‌های رسمی بیشتر به فکاهی می‌پردازند تا طنز
در گفت‌وگو با صدای جامعه مطرح شد؛
در لابه‌لای برنامه‌های رادیویی صدای برنامه‌های طنز به گوش می‌رسد. برنامه‌هایی با محوریت اقتصای، مسائل اجتماعی، فرهنگی و … که از ابزار طنز بهره گرفتند تا مخاطب را میخکوب رسانه رادیو کنند. از آنجا که طنز نگاه دغدغه‌مندی به مسائل اجتماعی دارد، می‌کوشد از ابزار خود برای بیان هدف خود استفاده کند؛ یعنی همانطور که شوخ‌طبعی و خنداندن را لازمه کار خود می‌کند، از مشکلات انسان غافل نمی‌شود.
برای اینکه از جزئیات طنزنویسی سر در بیاوریم و بدانیم که چگونه طنز در متن‌های رادیویی نوشته می‌شود با مهدی فرج‌الهی، نویسنده و طنزپرداز رادیو صبا گفتگو کردیم.
آقای فرج الهی؛ سر و کله سوژه‌های طنز از کجا آب می‌خورد؟
نویسندگان حرفه‌ای سوژه‌ها را از زندگی و محیط اطراف خود دریافت می‌کنند. یعنی به مسائل دور و اطراف خود دقیق می‌شوند تا بتوانند آن‌ها را در قالب طنز درآورند؛ بنابراین بهترین مکان برای دستیابی به سوژه زندگی ماست. سوژه از سیاره مریخ و مشتری نمی‌آید و از دقت‌نظر نویسنده نشأت می‌گیرد.
از میان انبوه سوژه‌هایی که به ذهن نویسنده می‌رسد، باید کدام را انتخاب کرد؟
نویسنده حرفه‌ای بین سوژه‌های مختلفی که به ذهنش می‌رسد اولویت‌بندی می‌کند که کدام سوژه ظرفیت بیشتری برای پرداختن دارد و چگونه می‌توان با پرورش یک سوژه آن را در آیتم‌های شبکه گنجاند. این سوژه‌ها ممکن است در قالب شعر طنز، نثر، نمایش و … در رادیو مطرح شوند.
به چه متن‌هایی طنز گفته می‌شود و فرق شوخ‌طبعی با طنز در نگارش چیست؟
طنز بخشی از شوخ‌طبعی محسوب می‌شود. از طرفی در رسانه‌ها بیشتر به فکاهی و طنز پرداخته می‌شود و به طور کلی تفاوت این دو در اهدافشان است. فکاهی با هدف خنداندن مخاطب مطلبی را بیان می‌کند. در حالی که طنز نگران وضعیت انسان است.
رسانه‌های رسمی به طنز می‌پردازند یا فکاهی و این موضوع در شبکه‌های اجتماعی به چه صورت است؟
بنده احساس می‌کنم که در رسانه‌های رسمی با فکاهی روبرو هستیم. از لحاظ ارزش‌گذاری هم فکاهی و طنز دو مقوله ارزشمند هستند؛ بنابراین تولید هر کدام از این‌ها کاری دشوار است. طنز و فکاهی می‌توانند دوشادوش هم حرکت کنند. اصولاً در آثار طنز شوخ‌طبعی و شیرینی دیده می‌شود. اینجاست که طنز را نتیجه پیوند اندیشه و لبخند می‌دانیم.
چگونه مقوله طنز وارد متن‌های رادیویی می‌شود؟
متنی که برای رادیو نوشته می‌شود با متنی که برای مطبوعات تنظیم می‌شود، تفاوت دارد. بخشی از این تفاوت به نوع رسانه برمی‌گردد. در مجله و کتاب امکان تامل و درنگ وجود دارد. درحالی که صدا و رادیو این امکان را به مخاطب نمی‌دهد که دوباره بتواند متن خوانده شده را گوش کند. به همین دلیل متن رادیویی باید به گونه‌ای نوشته شود که بلافاصله مخاطب پیام را دریافت کند.
طنز چگونه وارد فضا‌های جدی روزنامه‌نگاری می‌شود؟
بعضی از طنزپردازان با فرم و شکل خبر طنز می‌نویسند و هدفشان از این کار طنزنویسی است و نه خبررسانی. بعضی‌ها هم از ابزار طنز استفاده می‌کنند تا خبری را بیان کنند. این ابزار‌ها اصل خبر را تغییر نمی‌دهد، بلکه شیوه خبر را شیرین می‌کند. به عنوان مثال، در ساعت‌های مختلف خبر شیوه اطلاع‌رسانی متفاوت است؛ بنابراین نه تنها در فضای ژورنالیسم بلکه در بسیاری از فضا‌ها می‌توان از قالب طنز استفاده کرد.
گاهی محدودیت‌ها در عرصه خبرنویسی مانع از استفاده از ابزار طنز در متن می‌شود، نظر شما چیست؟
باید دید که چقدر استفاده از طنز در متن خبر می‌تواند تاثیرگذار باشد و چقدر خبرمان ظرفیت استفاده از طنز را دارد. یعنی درباره چه چیزی خبر می‌نویسید، کِی این خبر منتشر می‌شود و این خبر چه طیفی را در بر‌می‌گیرد. افراد سعی می‌کنند در انتخاب تیتر از ظرافت خاصی بهره بگیرند. گاهی هم این ظرافت با بازی‌های زبانی و … همراه است؛ بنابراین اگر نویسنده بتواند مطابق با سلیقه رسانه‌اش از شوخ‌طبعی استفاده کند، به گزارش خود شیرینی می‌دهد.
