آینده عرصه ارتباطات و روزنامه نگاری در ایران روشن است

امروزه با توجه به تغییرات نوینی که در حوزه ارتباطات و زیرشاخه‌های آن همچون روزنامه نگاری و روابط عمومی صورت گرفته است، شاید لازم باشد نسبت به ضرورت‌هایی که این تحولات احتمالا در پی خواهند داشت و همچنین جایگاه کنونی و چشم انداز آیندۀ این عرصه، هم از بُعد دانشگاهی و آموزشی و هم از حیث حرفه‌ای و عملی، بحث‌های بیشتری صورت گیرد. در همین راستا و به مناسبت روز ارتباطات (۲۷ اردیبهشت) با دکتر عباس اسدی، عضو هیأت علمی دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی، گفت و گو کردیم.

به نظر شما نیاز امروز رشته ارتباطات در حوزه آکادمیک چیست و چه تغییراتی باید در حوزه آموزش این رشته و گرایش‌های آن صورت گیرد؟
قطعاً به بسیاری از ابزار‌ها و تجهیزات آموزشی، زیرساخت ها، نیروی انسانی و… نیاز داریم. همه این عوامل دست به دست هم می‌دهند تا رشته‌های ارتباطات و روزنامه نگاری رونق بگیرند و پیشرفت کنند. تا زمانی که زیرساخت‌های لازم یا سایر شرایط مذکور را نداشته باشیم نمیتوان در این عرصه‌ها کاری را پیش برد.

 اِلمان‌هایی که امروز در حوزه آموزش این رشته مورد نیاز است بیشتر جنبه فناورانه دارند یا در حوزه تولید محتوا و انتشار کتب تخصصی ارتباطات هم با کمبود‌هایی مواجه هستیم؟
تجهیزات دو بُعد نرم افزاری و سخت افزاری را دربرمیگیرد. به عبارت دیگر فناوری‌های نوین ارتباطی هر دو بخش را شامل می‌شوند. اما یک عامل دیگر هم نیروی انسانی و اساتید این رشته هستند که میزان تولید محتوا در این عرصه را بالا خواهند برد. اگرچه به عنوان مثال، ما امروز در حوزه روزنامه نگاری بیشتر مصرف کننده منابع خارجی هستیم؛ بنابراین لازم است که تولید محتوای بیشتری صورت گیرد که قطعاً فرایندی زمان بر بوده و در طولانی مدت نتایج آن قابل مشاهده خواهد بود.

امروز بسیاری از کاربران خود در مقام تولیدکننده و مصرف کننده محتوای آنلاین قرار دارند و در زمان کوتاه تری قادر به نشر و بازنشر اطلاعات هستند. آیا بیشتر باید به دیدۀ فرصت به این تغییرات بنگریم یا تهدید؟

من شهروند خبرنگاران را جزو خبرنگاران محسوب نمیکنم. چون ما طبق تعاریف خبرنگاران را فعالانی میدانیم که با یک رسانه رسمی و شناخته شده همکاری می‌کنند. شهروند خبرنگاران بیشتر بر اساس علایق خود به فعالیت در این زمینه م یپردازند و البته اگر مایل باشند میتوانند آموزش‌های کوتاه مدت یا بلند مدت مربوط به آن را هم بگذرانند. اگرچه این‌ها فقط راهکار‌ها و راهنمایی‌هایی را پیش روی علاقه‌مندان خواهد گذاشت و ادامه این مسیر به شکل رسمی نیازمند مطالعه منابع مهم و اصلی آن است و صرفا با یادگیری برخی فنون و تکنیک‌های این رشته‌ها نمیتوان حرفه‌ای شد. یک روزنامه نگار حرفه‌ای باید همواره در حال یادگیری و مطالعه و مترصد فرصتی برای ارتقای علمی خود باشد.

 شما در زمینه حقوق رسانه نیز فعالیت‌های پژوهشی و تألیفات متعددی داشته‌اید. آیا اکنون در عصر رسانه‌های دیجیتالی و با توجه به تغییرات سریع در حوزه ارتباطات، قوانین حقوقی فعلی را نیازمند بازنگری و تطبیق با شرایط جدیدتر می‌دانید؟
ما هر لحظه که در عرصه فناوری‌ها با پیشرفت‌های جدیدی روبرو می شویم به تبع آن نیازمند قوانین و مقررات جدیدی هم خواهیم بود. قطعاً قوانین قدیمی نمی‌توانند پاسخگوی فعالیت‌های ژورنالیستی امروز باشند. مقررات رسانه‌های سنتی نمیتواند بر شبکه‌های مجازی اعمال شود؛ بنابراین بدون تردید برای پیشبرد روزنامه نگاری نیازمند بستر‌های مناسب و قوانین جدیدتر هستیم. چون واقعاً همه چیز در این عرصه به سرعت در حال دگرگونی است. زمانی ارتباطات از راه دور (Tele communication) به صورتی دیگر و شاید بیشتر مبتنی بر کامپیوتر‌ها بود، ولی امروز شاهد گسترش آن به اشکال جدید و به روزتری هستیم.

 به نظر شما به کدام یک از میدان‌های پژوهشیِ علوم ارتباطات تاکنون کمتر پرداخته شده و چه مباحثی در این خصوص نیازمند مطالعات و فعالیت‌های تحقیقی بیشتر و عمیق‌تر هستند؟
تقریباً همه حوزه‌های این رشته همچنان بکر هستند و م یتوان بر روی آن‌ها فعالیت‌های تحقیقاتی بیشتری انجام داد. ما امروز شاخه‌های گوناگونی همچون حقوق ارتباطات، حقوق رادیو و تلویزیون، حقوق مطبوعات، حقوق خبرگزاری‌ها و… داریم. اما مثلاً با وجود رونق شبکه‌های اجتماعی هنوز قوانین مدونی در خصوص آن‌ها موجود نیست؛ بنابراین یکی از عرصه‌هایی که میتوان روی آن کار کرد همین حقوق شبکه‌های مجازی است. همچنین به موارد دیگری همچون ارتباطات زیس تمحیطی، ارتباطات سلامت، اینترنت اشیاء و… میتوان اشاره کرد که لازم است بیشتر مورد پژوهش قرار گیرد. در همین خصوص میتوان به حوزه تجارت الکترونیک هم اشاره کرد که اگرچه از قدیم وجود داشته و پدیده نوینی است، اما امروز خیلی متحول شده است و لازم است که مجددا تحقیقات بیشتری با تمرکز بر آن صورت گیرد.

اگر بنا باشد چشم‌اندازی از آینده این رشته (چه از حیث دانشگاهی و چه حرفه‌ای) ارائه کنید، چگونه آن را ترسیم خواهید کرد؟
آینده این رشته را بسیار روشن و پربار میبینم و کسانی که علاقه‌مند به ارتباطات، روزنامه نگاری و سایر عرصه‌های مرتبط با آن هستند مشروط به در نظر گرفتن الزاماتی که اشاره شد، می‌توانند به موفقیت دست پیدا کنند. روزنامه نگاری یکی از رشته‌های جذاب است که در بسیاری از کشور‌ها توجه ویژه‌ای به آن میشود. اما متأسفانه در اینجا کمی مهجور مانده و آنطور که باید مورد توجه قرار نگرفته است. با این حال باور دارم که آینده روزنامه نگاری قطعاً روشن بوده و با پیشرفت‌های قابل توجهی همراه خواهد بود. روزنامه نگاری با یک شغل کارمندی کاملا متفاوت است و باید آن را به مثابه یک فعالیت سرنوشت ساز برای جامعه در نظر گرفت.