جهان ما محصول تعامل هدفمند و هم‌آفرینی «واژه» و «اندیشه» است
نوواژه نام کتابی است که با هدف تقویت حافظه لغوی، گسترش دایره واژگانی و بازنمایی ظرفیت‌های زبان فارسی توسط احمد وسکره به نگارش درآمده است. با توجه به دغدغه‌های جدی رسانه در موضوع زبان فارسی و تلاش در مسیر پالایش این زبان از خطا‌های رایج و آلودگی‌های زبانی، به سراغ مؤلف این اثر رفته‌ایم. آن‌چه پیش روی شماست، برآیند این گفت‌وگوست.
ایده اولیه تدوین این مجموعه چگونه شکل گرفت؟
امروزه با واژه‌ها احساس می‌آ‌فرینند و اندیشه می‌سازند و تولید محتوا بخش وسیعی از مشغله‌های ذهنی انسان معاصر است؛ در همین راستا هنر واژه‌گزینی و بهره‌گیری هوشمندانه از واژه‌ها از مهم‌ترین مؤلفه‌های اثرگذار در ایجاد ارتباط پویا و هدفمند با طیف‌های مخاطب در هر فرایند ارتباطی است؛ ازاینرو افزایش مهارت‌های گفتاری و نوشتاری از راه تقویت حافظه لغوی و گسترش دایره واژگانی، نیازی کاربردی در دنیای امروز است. پاسخ‌گویی به این نیاز، ایده اولیه تدوین این کتاب بود.
چه اهدافی شما را به پرورش این ایده و در نهایت تحقق آن واداشت؟
تقویت جایگاه و بازنمایی ظرفیت‌های زبان فارسی، همچنین پاک‌سازی و پالایش زبان از خطا‌های رایج، از مهم‌ترین اهداف نگارش این مجموعه است. برای نمونه همه ما بار‌ها مصرع «بنی آدم اعضای یکدیگرند» را که به جناب سعدی منتسب می‌کنند، شنیده‌ایم، اما شیخ اجل هیچ‌گاه چنین چیز غریبی را نسروده‌اند، بلکه صورت درست این مصرع «بنی آدم اعضای یک پیکرند» است. اشتباهاتی از این دست در گفتگو‌های روزانه مردم کوچه و بازار تا گفتار مجریان رسانه ملی، فراوان وجود دارد.
کارکرد اصلی این کتاب چیست؟
کنشگری در محیط پیرامون، با زبانی که برمی‌گزینیم، ارتباطی بی‌واسطه دارد و جهان ما محصول تعامل هدفمند و هم‌آفرینی «واژه» و «اندیشه» است. نوواژه کاربر را در گفتار و نوشتار، توانمند و به آدم‌های کیفی‌تری بدل می‌کند. این کتاب با جمع‌آوری و دسته‌بندی هزاران واژه، مخاطب را از واژه سیراب می‌سازد و کیفیت ارتباطات کاربران را بالا میبرد.
از سوی دیگر، چون افزایش دایره واژگانی، یک فرایند بلندمدت و نیازمند مطالعه است، این مجموعه برای افرادی که فرصت یا حوصله کمتری برای مطالعه دارند، پیش‌بینی شده است. نوواژه انرژی واژه‌ها و ضریب اثرگذاری آن‌ها را بالا میبرد و کاربر را در مسیر تحقق بارش واژگانی، پیش میبرد.
بارش واژگانی، مفهومی نوپدید در فضای رسانه است. در این خصوص بیشتر توضیح دهید؟
گاهی ذهن در جست وجوی واژه مناسب به تکاپو می‌افتد و با بازیابی حافظه لغوی، فراگردی را طی می‌کند تا به این هدف دست یابد. این کنش، واژه‌یابی یا واژه‌گزینی نام دارد. بدیهی است هرچه گستره واژگانی فرد وسیع‌تر باشد، این فراگرد کوتاه‌تر و انتخاب واژه مناسب، سریع‌تر صورت می‌گیرد. این رخداد برای مجریان و کارشناسان برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی بسامد بیشتری دارد؛ ازاینرو تقویت حافظة لغوی می‌تواند از احتمال بروز چنین وقفه‌هایی بکاهد و در روند انتقال مفهوم مؤثر باشد.
هدف از طرح این موضوع، توجه به این نکته است که رفته‌رفته و با تمرین و تکرار می‌توان برای تک‌تک واژه‌های یک متن، معادل یافت. نوواژه این مرحله را «بارش واژگانی» می‌نامد؛ به‌گونه‌ای که در زمان نگارش یک متن یا برونداد یک گفتار، همزمان با شکل‌گیری مفهوم در ذهن نویسنده یا گوینده، بارانی از واژه‌ها بر سر او می‌بارد یا به ذهن او هجوم می‌آورد.
برای نمونه به این جمله توجه کنید: سختی‌های روزگار و تورم لجام‌گسیخته، نارضایتی مردم را در پی داشته است.
به جای سختی‌ها می‌توان تنگنا‌ها یا دشواری‌ها را به کار برد. روزگار رو با زمانه یا ایام، جایگزین کرد. به جای لجام‌گسیخته، افسارگسیخته و مهارگسیخته رو به کار گرفت و به جای نارضایتی از ناخشنودی یا ناخرسندی استفاده کرد.
مهم‌ترین محور‌های موضوعی کتاب را نام ببرید؟
واژه‌گزینی، معادل‌یابی، تکرارزدایی و گزیده‌گویی از مهم‌ترین محور‌های این کتاب هستند. از دیگر فصل‌های مهم، فصل ویراست‌یاری است که به مباحث مربوط به ویرایش می‌پردازد و همه نیازمندی‌های یک نویسنده و ویراستار در آن دیده می‌شود.
از معادل‌یابی بیشتر بگویید؟
آشنایی با گروه کلمات معادل، ضمن تسریع در فرایند واژه‌گزینی و انعطاف‌بخشی به گفتار و نوشتار، از بروز یکنواختی‌های احتمالی و کاربرد پی‌در‌پی و ناخوشایند الفاظ جلوگیری می‌کند. کاربرد چندباره یک واژه، از زیبایی اثر می‌کاهد. استفاده مکرر از یک واژه در چند جمله پیاپی، نقیصه‌ای است که علاوه بر ملال‌آوری، نوعی بن‌بست را نیز در متن ایجاد می‌کند و گاه سبب انسداد معنا و تبدیل آن به یک نگارة تک‌ساحتی می‌شود. نوواژه سعی دارد مخاطب را با این واقعیت آشنا کند که چگونه می‌توان یک مفهوم مشخص را با چند سطح احساسی و لایه‌های محتوایی متفاوت نوشت.
مهم‌ترین کارکرد این مهارت نگارشی، افزایش ضریب نفوذ متن است.
درباره گزیده‌گرایی بیشتر توضیح دهید؟
گزیده‌گویی و کوتاه‌نویسی یک ضرورت چندبعدی و پاسخی به نیاز انسان مدرن است. تغییر سبک زندگی، فقدان فرصت کافی و بی‌حوصلگی‌های ناشی از مشغله‌های خرد و کلان، باعث شده است تا مخاطب امروز، حوصله خوانش متن‌های طولانی را نداشته باشد؛ از سوی دیگر گاهی سرعت انتقال یک ایده یا درخواست، ضرورتی حیاتی می‌یابد. زمان، ارزشی مادی و فرامادی دارد و بعضی از آدم‌ها فرصت کوتاهی برای شنیدن و فهمیدن ما و درعین‌حال نقش به‌سزایی در مسیر موفقیت ما دارند و باید در قالب کمترین و موثرترین واژه‌ها آن‌ها را به همراهی واداشت.
ویژگی نوواژه در مقایسه با سایر آثار حوزه ویرایش چیست؟
رویکرد تمرین‌محور را باید مهم‌ترین شاخصه نوواژه دانست. کتاب‌های زیادی در حوزه ویرایش وجود دارد که بر تعداد مشخصی از غلط‌های رایج تمرکز می‌کنند و می‌گویند فلان واژه یا بهمان مفهوم، به این دلیل نادرست است، اما نوواژه بیش از ۲۰۰ خطای پرتکرار را در قالب ۱۰۰ تمرین بیان می‌کند. در واقع این غلط‌ها در دل ۱۰۰ تمرین آزمون‌گونه، تعبیه و پنهان شده‌اند و کاربران کتاب می‌توانند خودشان را در آزمون‌هایی با درجه سختی ساده تا دشوار محک بزنند.
کاربران اصلی و مخاطبان کتاب چه کسانی هستند؟
کاربران اصلی این کتاب، نظریه‌پردازان، نویسندگان، خبرنگاران، ویراستاران، مترجمان، مجریان، وکلای دادگستری، مدیران روابط‌عمومی و در مجموع فعالان عرصة تولید محتوا هستند. در واقع نوواژه را باید برای گروه‌ها و مشاغل یادشده، یک ابزار کار دانست؛ برای این‌که در این مشاغل، مؤثرتر باشند و بهتر دیده شوند.
چگونه می‌توان یک نوواژه داشت؟
این کتاب توسط انتشارات متن و بطن منتشر شده است. از طریق شماره ۰۹۳۸۶۰۴۵۱۱۰ می‌توانید به کتاب دسترسی پیدا کنید. دیگر مسیر ارتباطی، سامانه www.noovajeh.ir است؛ و سخن پایانی شما؟
بدیهی است بر این اثر نیز همانند هر محصول بشری، نقد‌هایی وارد و خطا‌هایی در آن راه یافته باشد که به‌خاطر وجود این نقص‌های ناخواسته، خاضعانه عذرخواهم.
در پایان از نگاه دغدغه‌مند و رویکرد حمایتی مدیران صدای جامعه و رسانه ملی در مسیر تقویت زبان فارسی تشکر می‌کنم و امید دارم که به‌واسطه این حمایت‌ها، روز‌به‌روز بر توان هماوردی زبان فارسی در کارزار نابرابر مقابله به واژه‌های مهاجم افزوده شود.
