چگونگی سقوط دمشق و بررسی چند پرسش؛ چگونه مردم سوریه با تحریرالشام همراه شدند؟

رسول سلیمی: صبح روز بکشنبه تلویزیون دولتی سوریه اولین بیانیه اپوزیسیون سوریه را پس از ورود به پایتخت سوریه و فرار بشار اسد، رئیس جمهور سوریه از دمشق پخش کرد. سپس جمعی از فاتحان دمشق بر صفحه تلویزیون سوریه ظاهر شدند و از «سقوط حکومت بشار اسد» خبر دادند. در همان ساعت محمد الجلالی، نخست وزیر سوریه، آمادگی خود را برای همکاری با هر رهبری که توسط مردم انتخاب شود، ابراز کرد. این رخداد بی سابقه تنها ۱۱ روز پس از شورش جناح های اپوزیسیون سوریه از ادلب تا حلب و سپس حمص تا دمشق آغاز شد. اما چگونه تحریرالشام نیروهای خود را سازماندهی کرد و توانست به سرعت از ادلب تا دمشق پیشروی کند؟

تحریرالشام چگونه تاسیس شد؟
بحران سوریه که در سال ۲۰۱۱ آغاز شد، شرایط را برای ظهور گروه های جهادی محلی، از جمله ده ها گروه مسلح، ایجاد کرد که سپس با ادغام در جناح های دیگر به تدریج کاهش یافتند و تنها گروه هایی باقی ماندند که نیروی انسانی کافی و تجهیزات برای مبارزه در اختیار داشتند.
برخی از گروه ها توانستند خود را و به لطف توانایی خود در صحنه زنده بمانند، از جمله گروه هایی که توانست با واقعیت سیاسی در حال تغییر وفق دهد هیئت تحریر الشام بود که به سرعت تحت تأثیر شرایط قرار گرفت و امروز به قدرتمندترین جناح مسلح در شمال غربی سوریه تبدیل شده است.
هیئت تحریر الشام تاریخ تحول پیچیده ای در مناقشه سوریه دارد و از زمان تأسیس چهار مرحله را پشت سر گذاشته است:
مرحله اول (۲۰۱۲-۲۰۱۳) که در آن تحت عنوان جبهه النصره فعال بود، توسط داعش تشکیل و تأمین مالی شد.
مرحله دوم (۲۰۱۳-۲۰۱۶) که در آن جبهه النصره از داعش جدا شد و رهبر آن با القاعده بیعت کرد.
مرحله سوم (۲۰۱۶-۲۰۱۷) که در آن جبهه النصره روابط خود را با القاعده قطع کرد و سپس با سایر جناح های محلی ائتلاف نظامی تشکیل داد و نام جبهه فتح الشام را به خود گرفت.
مرحله چهارم (۲۰۱۷ تا کنون) که در آن جبهه فتح الشام از القاعده جدا شد و با سایر جناح های محلی تحت نام حیات تحریر الشام ادغام شد.
هیئت تحریر الشام با نام کنونی خود که در اوایل سال ۱۳۹۶ شناخته شد، در واقع دومین تلاش ابو محمد الجولانی، پس از اعلام جدایی از القاعده در سال ۱۳۹۵ بود که توانست جبهه ای متحد تشکیل دهد.
تأسیس تحریرالشام توسط شش روحانی برجسته در سوریه، از جمله واعظ متولد عربستان سعودی، عبدالله المحیسینی و روحانیون دیگری انجام شد که قصد خود را برای پیوستن به تحریرالشام اعلام کردند. اما در میان نخبگان این گروه نقش الجولانی بیش از سایرین برجسته است.چگونه او توانست گروه های محلی اپوزوسیون را متحد کند؟

عامل کلیدی موفقیت اپوزوسیون بشار اسد: رهبری متحدکننده جبهه تحریر الشام
تأسیس هیئت تحریر الشام حاصل ادغام پنج گروه مسلح بود: جبهه فتح الشام، جنبش نورالدین الزنکی، گروه لواء الحق، جبهه انصارالدین و جیش السنه، اما بعد از تشکیل هیئت تحریر الشام برخی افراد از او جدا شدند و شکل کنونی تحریر الشام به رهبری الجولانی تکامل یافته و شکل منسجم کل تحولات مخالفین بشار اسد از سال ۱۳۹۵ تاکنون است.
از زمان جدایی ایدئولوژیک و سازمانی هیئت تحریر الشام از القاعده در سال ۲۰۱۷، این گروه انجام عملیات نظامی را درون مرزهای سوریه محدود کرده و به لحاظ ایدئولوژیک ایده «جهاد جهانی» را کنار گذاشته و فقط بر عرصه سوریه تمرکز کرد. از این رو با تقویت انگاره های ملی گرایانه، تغییر قابل توجهی در آن ایجاد شد.
از سوی دیگر تحریرالشام با پیگیری یک استراتژی نظامی قاطع برای وحدت اپوزوسیون، با شکست برخی از گروه های مسلح اسلام گرا در ادلب و شرق حلب و تحمیل کنترل خود بر جناح های دیگر از جمله احرار الشام، صقور الشام و لواء التوحید، حاکمیت خود بر جناح های محلی را نشان داد و همزمان آنها را در هدف خود برای براندازی بشار اسد متحد کرد.
در ادامه هیئت تحریر الشام موفق شد اکثر مناطق استان ادلب در شمال غربی سوریه را کنترل کند و آن را از طریق یک جبهه اداری به نام «دولت نجات سوریه» اداره کند که هدف کلی آن آزادسازی سوریه از نیروهای دولتی بود. حکمرانی که تا حد زیادی به افزایش مقبولیت این گروه نزد مردم به دلیل بهبود شرایط اقتصادی استان ادلب منجر شد و الجولانی توانست نمونه ای از مدیریت سیاسی بر بخش کوچکی از سوریه را تجربه کند.

چگونه مهمترین جبهه مخالف اسد تقویت شد؟
اگرچه هیئت تحریر الشام ایدئولوژی جهادی تاکنون حفظ کرده اما در تلاش است خود را با ویژگی های کمتر افراطی نسبت به سایر سازمان ها مانند داعش، با تمرکز بر اعطای اختیارات به حکومت های محلی نشان دهد. تجربه ای که توانست در استان ادلب، مناطق ساحلی و مناطق شمالی هم مرز با ادلب و با مدیریت جمعیتی بالغ بر سه میلیون نفر در مجاورت ترکیه نشان دهد.
روابط بین ترکیه و هیئت تحریر الشام تاکنون روابطی راهبردی بوده، زیرا آنکارا سال ها از الجولانی و سازمان او برای کنترل جناح های اپوزیسیون سوری نزدیک به ترکیه استفاده کرده است. علاوه بر این ترکیه حامی اصلی هیئت تحریر الشام و رهبر آن جولانی است. این در شرایطی است که کارشناسان معتقدند که هیئت تحریر الشام بدون حمایت ترکیه نمی توانست مناطق وسیعی را در مناطق ادلب سوریه کنترل کند، به ویژه که کنترل مهم ترین مسیرهای ترانزیت کمک های بشردوستانه و تجارت بین ترکیه و بخش های تحت کنترل تحریرالشام در ادلب را در دست داشت.

پاشنه آشیل تحریرالشام
بر اساس گزارش سال ۱۴۰۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد، برخی گزارش ها تعداد اعضای هیئت تحریر الشام را ۱۰ هزار نفر تخمین می زنند. اگرچه هیئت تحریر الشام اصرار دارد که مستقل است و هیچ ارتباطی با نهادهای خارجی ندارد و همچنین ادعا می کند که اهداف جهادی جهانی ندارد، اما سازمان ملل، امریکا و ترکیه آن را به عنوان یک گروه مرتبط با القاعده معرفی می کنند و آن را به عنوان یک سازمان تروریستی می شناسند.
 بنابراین بزرگترین چالش این گروه در شرایط فعلی، شناسایی از سوی نهادهای بین المللی است. چه آنکه با سقوط حکومت بشار اسد تلاش این گروه برای سازگاری با معیارهای بین المللی افزایش یافته و در نحوه حمله به شهرها و مواجهه با مدیران و فرماندهان بشار اسد تلاش کرد چهره ای غیرخشونت آمیز از خود نشان دهد. موضوعی که به نظر می رسد در روزهای آینده تصویر بهتری از آنچه تحریرالشام در سر دارد خواهیم دید.

۳۱۱۲۱۳

منبع: خبر آنلاین