چرا عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای مهم است؟

در این یادداشت آمده است، از آنجایی که سازمان همکاری شانگهای از ابزارهای اقتصادی و فرهنگی برای دستیابی به اهداف خود در حوزه امنیتی استفاده می کند، پتانسیل ایران در این حوزه می تواند برای این سازمان مفید باشد.

عضویت ایران به عنوان نهمین عضو رسمی در سازمان همکاری شانگهای می تواند مبانی امنیتی و ارتباطات فرهنگی این سازمان را تقویت کند و موجب توسعه اقتصادی آن شود. افزایش تعداد کشورهای متمدن کهن در چارچوب سازمان همکاری شانگهای همچنین می تواند مبنایی برای شکل گیری گفتگوی آسیاسی در راستای توسعه همکاری سیاسی، اقتصادی و فرهنگی باشد و در نهایت منجر به پیدایش سیستم مشترک امنیتی شود.

وقتی تعدادی از رهبران آسیای مرکزی به همراه رهبران روسیه و چین در دهه ۲۰۰۰میلادی سازمانی را برای تقویت امنیت و کاهش اختلافات مرزی ایجاد کردند، شاید هیچ کس فکر نمی کرد که این سازمان تقریباً تمام آسیا را در چند دهه آینده تحت پوشش قرار دهد.

سازمان همکاری شانگهای (SCO) به عنوان یک ساختار قاره ای، نه تنها در دستیابی به اهداف اصلی امنیتی خود موفق بوده است، بلکه با گسترش مفهوم امنیت، تقویت همکاری های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بین اعضا و شرکای خود و استفاده از ابزارهایی برای حفظ ثبات و امنیت در بخش های مختلف آسیا را آغاز کرده است.

عضویت رسمی ایران در سازمان همکاری شانگهای (که در آوریل ۲۰۲۳ نهایی می شود) می تواند به سه وظیفه اصلی پیش بینی شده در بند ۳ ماده ۱ منشور این سازمان یعنی «مقابله مشترک با تروریسم، تجزیه طلبی و افراط گرایی» کمک کند.

در زمینه مقابله با تروریسم؛ ایران در دهه های اخیر ثابت کرده است که توانایی و انگیزه پیشگیری از حملات تروریستی و تامین امنیت در مرزهای خود را دارد. اکنون یکی از امن ترین کشورهای منطقه است. ایران همچنین توانسته است عمق راهبردی تدابیر امنیتی خود را به سایر کشورهای همسایه نیز برساند و در خارج از مرزهای خود مستقیماً با گروه های تروریستی مقابله کند.

همکاری ایران با دولت‌های سوریه و عراق در مقابله با تروریسم در بخش بزرگی از این کشورها و موفقیت کلی در شکست داعش و دیگر گروه‌های تروریستی گواه کارآمدی نیروهای نظامی و سیاسی ایران در تامین امنیت منطقه است. در عین حال، مخالفت ایران با مافیای مواد مخدر و سایر مافیاها از افغانستان و پاکستان تا سایر مناطق جهان نشان از رویکرد موثر این کشور در تامین صلح و ثبات اجتماعی-اقتصادی در سطح منطقه دارد.

عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای می تواند توانایی کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای را برای مقابله با فعالیت های تروریستی در مناطق وسیع تحت پوشش این سازمان تقویت کند.

ایران از نظر گرایشات جدایی طلبانه مانند اکثر همسایگان خود موزاییکی از اقوام و مذاهب مختلف است. اگرچه سیاست دولت مرکزی کشور در قرن جدید در قبال گروه های قومی و مذهبی تا حدودی قابل نقد است، اما ایران برخلاف سایر کشورهای منطقه دارای جامعه مدنی است که توانسته فرهنگ سیاسی ملی را ایجاد کند و هویت ملی را تعریف کند. مورد قبول اقوام و مذاهب مختلف کشور است. امروزه اکثر مردم ایران خود را «ایرانی» می‌دانند و می‌دانند که متعلق به جامعه‌ای هستند که فراتر از فرهنگ‌های فردی است. آنها به این هویت تاریخی افتخار می کنند و این غرور باعث تقویت ناسیونالیسم معاصر ایرانی می شود.

بر این اساس، جامعه مدنی ایران می تواند به کشورهای تازه استقلال یافته عضو سازمان همکاری شانگهای الگویی عالی برای شکل دادن به هویت ملی خود ارائه دهد. علاوه بر این، با توجه به حضور در سازمان‌دهی دولت‌هایی با اقوام و مذاهب مشترک، می‌توان انتظار داشت که در آینده نزدیک گام‌های جدی برای تشکیل یک جامعه قاره‌ای واحد برای تقویت روابط اجتماعی و فرهنگی بین مردمان این کشورها برداشته شود. ایران به واسطه اثربخشی خود در عرصه علمی، فرهنگی و اجتماعی می‌تواند نقش مهمی در ایجاد هنجارها و ارزش‌های مشترک و شکل‌دهی به این جامعه مشترک ایفا کند.

در سال‌های اول پس از استقلال کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز، کمپین‌های تبلیغاتی متعددی علیه آن‌ها انجام شد که هدف آن نشان دادن ایران به‌عنوان کشوری انقلابی بود که قصد صدور افراط‌گرایی مذهبی به سایر کشورها را دارد. اما در واقع روابط ایران و کشورهای منطقه طی سه دهه گذشته بر اساس عمل گرایی، احترام به منافع ملی و منافع امنیتی از طریق افزایش روابط با دولت های سکولار منطقه بوده است. ایران شیعه نه تنها از هرگونه ارتباط با گروه های افراطی در منطقه پرهیز کرده است، بلکه در بسیاری از موارد نگران گسترش افکار رادیکال وهابی و سلفی در برخی از کشورهای منطقه بوده است. اگرچه ایران همچنان یک نظام سیاسی ایدئولوژیک با الگوی منحصربه‌فرد جمهوری اسلامی است، اما اولویت همکاری با دولت‌های کشورهای همسایه و تلاش برای تامین امنیت و ثبات در سطح ملی و منطقه‌ای، مبارزه با گروه‌های افراطی مذهبی را به یک امر فوق‌العاده تبدیل کرده است. بنابراین انتظار می رود که عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای به تقویت توانایی این سازمان برای مقاومت در برابر گروه های رادیکال و افراطی کمک کند.

علاوه بر این، سازمان همکاری شانگهای از ابزارهای اقتصادی و فرهنگی برای دستیابی به اهداف امنیتی خود استفاده می کند، پتانسیل ایران در این زمینه نیز می تواند برای این سازمان مفید باشد. نقشه جغرافیایی به وضوح نشان می دهد که ایران حداقل چهار منطقه کلیدی سازمان همکاری شانگهای را به هم متصل می کند: آسیای مرکزی، آسیای جنوبی، آسیای غربی و قفقاز. علاوه بر این دو پروژه بزرگ اقتصادی از ایران می گذرد (پروژه کمربند و جاده و کریدور حمل و نقل شمال به جنوب) و بنادر، راه آهن و جاده های کشور از اهمیت بین المللی بالایی برخوردار است. بدیهی است که ایران چهارراه اصلی ارتباط کشورهای عضو مرکزی سازمان با کشورهای همکار سازمان همکاری شانگهای است. منابع غنی نفت و گاز ایران نیز این کشور را به عضوی مناسب برای پیوستن به باشگاه انرژی سازمان همکاری شانگهای تبدیل کرده است.

ورود ایران به عنوان نهمین عضو رسمی سازمان همکاری شانگهای می تواند پایه های امنیتی و پیوندهای فرهنگی این سازمان را تقویت کرده و به توسعه اقتصادی آن کمک کند. افزایش تعداد کشورهای متمدن باستانی در چارچوب سازمان همکاری شانگهای نیز می‌تواند مبنای شکل‌گیری گفت‌وگوی آسیایی با تمرکز بر توسعه همکاری‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی باشد که در نهایت منجر به ظهور یک سیستم امنیتی مشترک باشد.

311311